Bí ẩn khu mộ cổ ở Năm Căn
Tài liệu xưa xác định lưu dân đặt chân khai phá ở mạn Bắc Cà Mau cách nay hơn 300 năm. Cùng với đó, việc phát hiện khu mộ táng Năm Căn ở phía Nam tỉnh Cà Mau có niên đại ước tính 300 năm đến nay vẫn còn là điều bí ẩn…
Nghĩa địa cổ
Năm 1992, khi xây dựng Tượng đài Khởi nghĩa Hòn Khoai và khách sạn Công đoàn ở đoạn gần ngã ba sông Cửa Lớn – sông Kênh Tắc (thị trấn Năm Căn), đơn vị thi công đã làm phát lộ nhiều lớp hài cốt chồng lên nhau (tầng văn hóa). Nhóm nhân công giải phóng mặt bằng đưa lên và chở đi 2 xuồng chứa đầy sọ người đem chôn nơi khác.
Nhận định đây là di chỉ cần nghiên cứu, năm 1997, Bảo tàng tỉnh Cà Mau đã đề nghị Viện Khoa học Xã hội TPHCM (Viện KHXH) giúp đỡ việc khảo sát di tích, di vật.
Đoàn công tác sau đó đã khảo sát, lấy hiện vật giám định và tổ chức tọa đàm khoa học. Báo cáo khoa học cho thấy, hiện trường di tích khu mộ cổ rất rộng. Phần mộ táng tập trung trong khoảng 10.000m2, nhưng khu vực có di vật bị bể vỡ, rải rác trên diện tích 350m x 300m (105.000m2). Cán bộ khảo cổ học trong đoàn khảo sát đưa ra nhận định ban đầu là niên đại khu di tích này có từ 350- 400 năm trước.
Ở tầng cải táng trên cùng, có hàng trăm mộ chum khạp (hình dáng nửa chum, nửa khạp) chôn ở độ sâu 0,5m. Khi nước sông cạn, có nhiều mộ khạp lộ thiên. Mộ chum khạp chôn cách khoảng đều đặn, thẳng hàng theo hướng Bắc – Nam. Ở tầng này hài cốt được chứa trong chum khạp tròn, có đường kính miệng từ 30-35cm, đáy từ 28-32cm, chiều cao từ 50 – 55cm. Đa số còn nắp, được gắn với thân bằng chất dính giống như vữa hồ xây dựng. Khạp được xác định là loại gốm bán sành sản xuất ở Bình Dương. Đây là hình thức cải táng (chôn lại lần 2).
Hài cốt bên trong đều của người trưởng thành, được sắp đặt cẩn thận theo hai cách. Hộp sọ ở dưới cùng, các xương chi lớn và xương thẳng xếp đứng hoặc xiên, các xương nhỏ còn lại xếp xung quanh. Hoặc xương chi, lớn xếp dọc trước, xương nhỏ xếp sau, trên cùng là hộp sọ. Mỗi chum khạp chứa một bộ xương đầy đủ.
Lu khạp chứa hài cốt đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Cà Mau.
Tầng địa táng thứ hai nằm ở độ sâu khoảng 1m. Đây là tầng có các hài cốt đựng trong quan tài, nhưng qua thời gian lâu ngày, phần gỗ đã mục nát. Tầng địa táng thứ ba ở độ sâu khoảng 1,5m, phát hiện hài cốt có kích cỡ xương ống lớn hơn. Xương mục nát nhiều do lâu ngày bị phân hủy. Tầng này không phát hiện dấu tích hòm quách. Ở cả 3 tầng đều không tìm thấy hiện vật tùy táng.
Bảo tàng tỉnh Cà Mau lúc đó đã mang về một mộ chum khạp còn đầy đủ xương cốt, hiện đang được bảo quản nguyên vẹn.
