cúng giao thừa (Lễ trừ tịch)
Giao
thừa là thời khắc mà trời đất giao hoà, âm dương hoà quyện để vạn vật bừng lên
sức sống mới. Đối với người Việt Nam phút giao thừa thật thiêng liêng và trang
trọng. Lễ Trừ tịch được cử hành đúng vào lúc giao thừa (hết giờ hợi ngày 30 sang
giờ Tý mở đầu ngày Mồng một Tết).
Theo
phong tục của người Việt Nam từ cổ xưa, tại thời điểm giao thừa nhà nhà đều cúng
lễ ngoài trời và cúng lễ trong nhà.
A.
LỄ CÚNG GIAO THỪA NGOÀI TRỜI
Ý
nghĩa:
Người
xưa tin rằng: mỗi năm có một vị hành khiển trông coi việc nhân gian, hết năm thì
vị thần năm cũ lại bàn giao công việc cho vị thần năm mới, nên phải cúng giao
thừa ở ngoài trời để tiễn đưa thần năm cũ và đón rước thần năm mới. có 12 vị
hành khiển và 12 phán quan (phán quan là vị thần giúp việc cho các vị hành
khiển). Mỗi vị làm một năm dưới dương gian và cứ sau 12 năm thì lại có sự luân
phiên trở lại. vương hiệu của 12 vị hành khiển và các phán quan là:
Năm
Tý: Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan.
Năm
Sửu: Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần, Khúc Tào
phán quan.
Năm
Dần: Nguy Vương Hành khiển, mộc tinh hành binh chi thần, tiêu tào phán quan.
Năm
Mão: TrịnhVương Hành khiển, thạch tinh hành binh chi thần, liễu tào phán
quan.
Năm
Thìn: Sở Vương Hành khiển, hoả tinh hành binh chi thần, biểu tào phán quan.
Năm
Tị: Ngô Vương Hành khiển, thiên hao hành binh chi thần, hứa tào phán quan.
Năm
Ngọ: Tần Vương Hành khiển, thiên mao hành binh chi thần, ngọc tào phán quan.
Năm
Mùi: Tống Vương Hành khiên, ngũ đạo hành binh chi thần, lâm tào phán quan.
Năm
Thân: Tề Vương Hành khiển, ngũ miếu hành binh chi thần, tống tào phán quan.
Năm
Dậu: Lỗ Vương Hành khiển, ngũ nhạc hành binh chi thần, cự tào phán quan.
Năm
Tuất: Việt Vương Hành khiển, thiên bá hành binh chi thần, thành tào phán
quan.
Năm
Hợi: Lưu Vương Hành khiển, ngũ ôn hành binh chi thần, nguyễn tào phán quan.
Chú
ý là trong các bài văn khấn giao thừa khi dâng hương ngoài trời đều khấn danh vị
của các vị quan hành khiển cùng các vị phán quan nói trên, năm nào thì khấn danh
vị của danh vị của quan hành khiển năm ấy.
Sắm
lễ:
Lễ
cúng giao thừa ngoài trời gồm: hương, hoa, đèn nến, trầu cau, quần áo, mũ thần
linh và mâm lê mặn. với thủ lợn luộc, gà trống luộc, xôi, bánh chưng. . . tất cả
được bày lên bàn trang trọng đặt ở trước cửa nhà.
Mâm
lễ cúng giao thừa giao thừa phải được chuẩn bị chu đáo, trang trọng với lòng
thành kính.
Vào
đúng thời điểm giao thừa,’ người chủ gia đình phải thắp đèn, nến, rót rượu, rồi
khấn vái trước án.
Văn
khấn có thể viết vào giấy để đọc, sau khi hết 3 tuần hương thì hoá tờ giấy viết
văn khấn cùng vàng mã dâng cúng.
VĂN
KHẤN GIAO THỪA NGOÀI TRỜI
Nam
mô a di đà phật!
Nam
mô a di đà phật!
Nam
mô a di đà phật!
–
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
–
Con kính lạy Đức Đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật
–
Con kính lạy HoàngTthiên, Hậu Thổ, chư vịTtôn thần.
–
Con kính lạy Ngày Cựu niên Đương cai Hành khiển.
–
Con kính lạy Đương niên Thiên quan (năm nào khấn danh vị của vị Hành khiển năm
ấy) năm………… các Ngài NGũ phương, Ngũ thổ, Long Mạch, Táo quân, chư vị Tôn
thần.
Nay
là phút giao thừa năm……………
Tín
chủ (chúng) con là:…………
Ngụ
tại:…………
Giao
thừa chuyển năm
Năm
cũ qua đi
Năm
mới đã đến
Tam
dương khai thái
Vạn
tượng canh thân.
Ngài
Thái Tuê Tôn thần trên vâng lệnh thượng đế giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh
linh, tảo trừ yêu nghiệt.
Quan
cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu
sinh, ban tài tiếp lộc nhân ngày đầu xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sắm sửa
hương hoa phẩm vật dâng lên trước án, cúng dâng phật thánh dâng hiến Tôn thần,
đốt nén hương thơm, thành tâm bái thỉnh.
Chúng
con kính mời: ngài cưu niên đương cai Ngài Tân niên đương cai Thái tuế chí đức
Tôn thần; ngài bản cảnh thành hoàng chư vị dại vương, ngài bản xử thần linh thổ
địa, phúc đức chính thần, các ngài ngũ phương, ngũ thổ, long mạch tài thần, các
bản gia táo quân và chư vị thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin các vị
giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật, phù hộ cho gia chúng con luôn luôn mạnh
khoẻ, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành, gia đình hoà thuận, làm ăn phát đạt.
Chúng
con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng giám, Phù hộ độ trì.
Nam
mô a di đà phật!
Nam
mô a di đà phật!
Nam
mô a di đà phật!B.
Lễ cúng giao thừa trong nhà
Lễ
cúng giao thừa được cử hành đúng thời khắc giao thừa, kết thúc năm cũ, chuyển
sang năm mới.
Ý
nghĩa:
Lễ
cúng giao thừa được cử hành đúng thời khắc giao thừa, kết thúc năm cũ, chuyển
sang năm mới. Cúng giao thừa là một nghi lễ thành kính và trang trọng, toàn thể
thành viên trong gia đình đứng trước bàn thờ gia tiên cầu khấn cho một năm mới
được khoẻ mạnh, vạn sự may mắn tốt lành.
Sắm
lễ:
Lễ
vật trong lễ cúng giao thừa gồm:
–
Hương hoa, vàng mã;
–
Đèn nến;
–
Trầu cau;
–
Rượu;
–
Bánh kẹo;
–
Mâm cỗ mặn ngày Tết đầy đặn, thơm ngon, tinh khiết.
Sau
khi cung kính bày lễ lên bàn thờ thì đốt nến (đèn), thắp nén hương thơm và thành
kính cầu khấn.
VĂN
KHẤN GIAO THỪA TRONG NHÀ
Nam
mô a di Đà Phật!
Nam
mô a di Đà Phật!
Nam
mô a di Đà Phật
–
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
–
Con kính lảy Đức Dương lai hạ sinh Di lặc Tôn Phật.
–
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ, chư vị Tôn thần.
–
Con kính lạy Long Mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần
–
Con kính lạy – Các cụ tổ tiên nội, ngoại chư vị Tiên linh. .
Nay
phút giao thừa năm……………………………………….
Tín
chủ (chúng) con là………………………………………..
Phút
giao thừa vừa tới, giờ Tý đầu xuân, đón mừng nguyên đán, tín chủ chúng con thành
tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, dâng lên trước án, cúng dâng Phật Thánh, dâng
hiến Tôn thần, tiến cũng Tổ tiên, đốt nén hương, thành tâm kính lễ.
Chúng
con xin kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần
linh Thổ địa, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long Mạch Tài
thần, các ngài Bản gia Táo quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này
giáng lâm trước hương án thụ hưởng lễ vật.
Con
lại kính mời các cụ Tiên lnh Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Bá Thúc Huynh Đệ,
Cô Di, Tỷ Muội, nội ngoại Gia tộc, chư vị Hựơg linh, cúi xin giáng về linh sàng
thụ hưởng lễ vật.
Tín
chủ chúng con lại kính mời vong linh các vị Tiền chủ, Hậu chủ, y thảo thụ mộc
ngụ tại đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước hương án thụ hưởng lễ
vật.
Cúi
xin các vị phù hộ độ trì cho toàn thể gia chủ
Chúng
con năm mới tốt lành, sức khoẻ dồi dào, tấn tài tấn lộc, vạn sự tốt lành, vạn
điều như.
Chúng
con lễ bạc tâm thành, nhất tâm kính lễ, cúi xin phù hộ độ trì.
Nam
mô a di Đà Phật!
Nam
mô a di Đà Phật!
Nam
mô a di Đà Phật!
Tại
sao cúng Giao thừa ngoài trời?
Lẽ trời đất
có khởi thuỷ phải có tận cùng, một năm có bắt đầu ắt phải có kết thúc, bắt đầu
vào lúc giao thừa, cũng lại kết thúc vào lúc giao thừa.
thừa là gì? Theo từ điển Hán Việt của Ðào Duy Anh nghĩa là cũ giao lại,
mới đón lấy. Chính vì ý nghĩa ấy, nên hàng năm vào lúc giao tiếp giữa hai năm
cũ, mới này, có lễ trừ tịch.
Lễ trừ tịch
tịch là giờ phút cuối cùng của năm cũ sắp bắt đầu qua năm mới. Vào lúc này, dân
chúng Việt nam theo cổ lệ có làm lễ trừ tịch. Ý
nghĩa của lễ này là đem bỏ hết đi những điều xấu của năm cũ sắp qua để đón những
điều tốt đẹp của năm mới sắp đến. Lễ trừ tịch còn là lễ để “khu trừ ma
quỷ”, do đó có từ “trừ tịch”. Lễ trừ tịch cử hành vào lúc giao thừa nên còn mang
tên là lễ giao thừa.
Cúng ai trong lễ giao thừa
ta tin rằng mỗi năm có một ông hành khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần
nọ bàn giao công việc cho thần kia, cho nên cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông
mới. Lễ giao thừa được cúng ở ngoài trời là bởi vì các cụ xưa hình dung trong
phút cựu vương hành khiển bàn giao công việc cho tân vương luôn có quân đi, quân
về đầy không trung tấp nập, vội vã (nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được),
thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn uống gì.
phút ấy, các gia đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài
trời cúng, với lòng thành tiễn đưa người nhà trời đã cai quản mình năm cũ và đón
người nhà trời mới xuống làm nhiệm vụ cai quản hạ giới năm tới. Vì việc bàn
giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị không thể vào trong nhà
khề khà mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang theo, thậm chí
chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà.
Sửa lễ giao thừa
ta cúng giao thừa tại các đình, miếu, các văn chỉ trong xóm cũng như tại các tư
gia. Bàn thờ giao thừa được thiết lập ở giữa trời. Một chiếc hương án được kê
ra, trên có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến. Lễ vật gồm: chiếc
thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng
mã, đôi khi có thêm chiếc mũ của Ðại Vương hành khiển.
giờ phút trừ tịch, chuông trống vang lên, người chủ ra khấu lễ, rồi mọi người kế
đó lễ theo, thành tâm cầu xin vị tân vương hành khiển phù hộ độ trì cho một năm
nhiều may mắn. Các chùa chiền cũng cúng giao thừa nhưng lễ vật là đồ chay. Ngày
nay, ở các tư gia người ta vẫn cúng giao thừa với sự thành kính như xưa nhưng
bàn thờ thì giản tiện hơn, thường đặt ở ngoài sân hay trước cửa nhà.
Tại sao cúng Giao thừa ngoài trời
tộc nào cũng coi phút giao thừa là thiêng liêng. Các cụ ta quan niệm: Mỗi năm
Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom công việc dưới hạ giới, đứng đầu
là một ngài có trí như quan toàn quyền. Năm nào quan toàn quyền giỏi giang anh
minh, liêm khiết thì hạ giới được nhờ như: được mùa, ít thiên tai, không có
chiến tranh, bệnh tật…Trái lại, gặp phải ông lười biếng, kém cỏi, tham lam thì
hạ giới chịu mọi thứ khổ.
cụ hình dung phút ấy ngang trời quân đi, quân về đầy không trung tấp nập, vội vã
(nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được) thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn
uống gì. Những phút ấy, các gia đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn
nguội ra ngoài trời cúng, với lòng thành tiễn đưa người nhà Trời đã cai quản
mình năm cũ và đón người nhà trời mới xuống làm nhiệm vụ cai quản hạ giới năm
tới.
việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị không thể vào
trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang
theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà..
Lễ cúng Thổ Công
khi cúng giao thừa xong, các gia chủ cũng khấn Thổ Công, tức là vị thần cai quản
trong nhà. Lễ vật cũng tương tự như lễ cúng giao thừa.
Mấy tục lệ trong đêm trừ tịch
 |
làm lễ giao thừa, các cụ ta có những tục lệ riêng mà cho đến nay, từ thôn quê
đến thành thị, vẫn còn nhiều người tôn trọng thực hiện.
Lễ chùa, đình, đền: Lễ giao thừa ở nhà xong, người ta kéo nhau đi lễ
các đình, chùa, miếu, điện để cầu phúc, cầu may, để xin Phật, Thần phù hộ độ trì
cho bản thân và gia đình và nhân dịp này người ta thường xin quẻ thẻ đầu
năm.
Kén hướng xuất hành: Khi đi lễ, người ta kén giờ và hướng xuất hành, đi
đúng hướng đúng giờ để gặp may mắn quanh năm.
Hái lộc: Ði lễ đình, chùa, miếu, điện xong người ta có tục hái trước
cửa đình, cửa đền một cành cây gọi là cành lộc mang về ngụ ý là “lấy lộc” của
Trời đất Thần Phật ban cho. Cành lộc này được mang về cắm trước bàn thờ cho đến
khi tàn khô.
Hương lộc: Có nhiều người thay vì hái cành lộc lại xin lộc tại các
đình, đền, chùa, miếu bằng cách đốt một nắm hương, đứng khấn vái trước bàn thờ,
rồi mang hương đó về cắm và bình hương bàn thờ nhà mình.Ngọn lửa tượng trưng cho
sự phát đạt được lấy từ nơi thờ tự về tức là xin Phật, Thánh phù hộ cho được
phát đạt quanh năm.
Xông nhà: Thường người ta kén một người “dễ vía” trong gia đình ra đi
từ trước giờ trừ tịch, rồi sau lễ trừ tịch thì xin hương lộc hoặc hái cành lộc ở
đình chùa mang về. Lúc trở về đã sang năm mới và ngưòi này sẽ tự “xông nhà” cho
gia đình mình, mang sự tốt đẹp quanh năm về cho gia đình. Nếu không có người nhà
dễ vía người ta phải nhờ người khác tốt vía để sớm ngày mồng một đến xông nhà
trước khi có khách tới chúc tết, để người này đem lại sự may mắn dễ dãi
