ĐỀN THIÊNG CỬA SÓT. BÀI 2

Trả lời câu
hỏi này, ta may mắn có một tài liệu viết gần cùng thời với Thiện Uyển Tập Anh là
Lĩnh Nam Trích Quái. Truyện Nhất Dạ Trạch của Lĩnh Nam Trích Quái ghi lại việc
Chữ Đồng Tử đã được nhà sư Phật Quang tại núi Quỳnh Viên (cũng có bản viết là
Quỳnh Vi) truyền dạy giáo lý Phật giáo. Xưa nay Lĩnh Nam Trích Quái thường được
xếp vào loại truyện thần thoại hay huyền sử. Thậm chí bộ Việt Nam Hán văn Tiểu
Thuyết Tùng san_1, tập I, mới xuất bản gần đây cũng làm thế. Tuy nhiên, khi đi
sâu vào nghiên cứu nội dung của Lĩnh Nam Trích Quái, ta mới thấy rõ Lĩnh Nam
Trích Quái không chỉ đơn thuần là tập hợp những chuyện thần thoại, thậm chí
những chuyện thần thoại hoang đường. Trái lại, nó chứa đựng nhiều sự kiện có
thực, mà trường hợp núi Quỳnh Viên của chúng ta đây là một thí dụ cụ
thể. Núi Quỳnh Viên này, những người chủ biên
Thơ văn Lý Trần đã chú thích là: “Một quả núi trong truyện thần thoại”. Dẫu thế,
nếu chịu khó đọc Minh lương cẩm tú do Lê Thánh Tông viết về 13 cửa biển của đất
nước ta trong khi tiến quân chinh phạt Chiêm Thành vào năm 1470, thì ta gặp bài
thơ thứ 7, nói về Nam giới hải môn lữ thứ, trong đó có 2
câu: Di miếu man truyền kim Vũ Mục

Vũ Mục đây tức chỉ tướng Lê
Khôi, cháu ruột của Lê Lợi. Năm Thái Hòa thứ 2 (1444) đi đánh Chiêm Thành, bắt
được vua Chiêm là Bí Cai, khi trở về đến cửa biển Nam Giới thì mất. Dân thương
nhớ, lập đền thờ tại cửa biển này. Cửa biển này còn được gọi nôm na là cửa Sót.
Còn núi Quỳnh Viên thì nằm ở phía Nam cửa bể này và từ thời Lê Thánh Tôn đã được
xác nhận là một danh sơn, tức một hòn núi có tiếng tăm của đất nước. Và tiếng
tăm này là có từ xưa, chứ không phải đợi đến thời Lê Thánh Tôn, tức từ năm 1460
trở đi mới có. Ngay cả khi ta đồng ý với Lê Quí Tôn trong Toàn Việt thi lục và
Bùi Huy Bích trong Hoàng Việt thi tuyển và xếp các bài thơ về 13 cửa biển này
vào loại “vô danh thị”, thì việc nói “ông Vũ Mục ngày nay” (kim Vũ Mục) và “núi
Quỳnh Viên thưở xưa” (cổ Quỳnh Viên) vẫn không đánh mất ý nghĩa thời điểm của
bài thơ. Lý do nằm ở chỗ nếu đã nói Lê Khôi là ông Vũ Mục thời nay, và Lê Khôi
mất vào năm 1444, thì rõ ràng tác giả nó cũng phải sống vào thời của Lê Khôi
này, tức khoảng từ 1444 trở đi hay không lâu sau đó. Nói thẳng ra, vào thế kỷ thứ XV, khi Kiều
Phú và Vũ Quỳnh hiệu đính và cho ra đời hai bản Lĩnh Nam Trích Quái khác nhau,
Quỳnh Viên đã thật sự là một danh sơn, một ngọn núi nổi tiếng đối với dân ta
thời đó và trước kia. Nó dứt khoát không phải là một ngọn núi thần thoại, càng
không phải là một ngọn núi không có địa điểm cụ thể tại đất nước ta. Nó quả là
một ngọn núi nằm tại cửa Sót. Và trên núi Quỳnh Viên này còn có ngôi chùa cổ.
Bản Lĩnh Nam Trích Quái mà ta có ngày nay thì hoặc do Kiều Phú kiểu chính lại
vào năm 1490, hoặc do Vũ Quỳnh san định vài năm sau đó, vào năm 1493, từ một bản
Lĩnh Nam Trích Quái của Trần Thế Pháp đời Trần. Như vậy, nếu Lĩnh Nam Trích Quái
mà ta có ngày nay nói tới núi Quỳnh Viên, thì dứt khoát núi Quỳnh Viên này phải
có một địa chỉ cụ thể. Vì thế, khi Chữ Đồng Tử đã được nhà sư Phật Quang truyền
dạy đạo Phật tại núi Quỳnh Viên, ta có thể chắc chắn sự việc này đã xảy ra tại
cửa biển Nam Giới hay cửa Sót. Ta có thể đặt vấn đề là nếu quả có ngọn
núi Quỳnh Viên tại cửa Sót, thì việc truyền dạy giáo lý của nhà sư Phật Quang
cho Chữ Đồng Tử chắc gì đã xảy ra ở đó, bởi vì việc truyền dạy đó xảy ra quá xa
cách thời điểm nó ghi lại trong Lĩnh Nam Trích Quái. Nói cụ thể ra, Lĩnh Nam
Trích Quái đã ghi lại một sự việc xảy ra cách nó gần tới cả ngàn rưỡi năm. Tất
nhiên, trừ phi ta thực hiện một cuộc khai quật khảo cổ học tại núi Quỳnh Viên ở
cửa Sót và tìm thấy di vật liên hệ với Chữ Đồng Tử, thì vấn đề mới được giải
quyết một cách dứt điểm. Nhưng trước mắt, nếu chưa làm được, song qua phân tích
những truyện khác trong Lĩnh Nam Trích Quái, ta thấy dù Lĩnh Nam Trích Quái có
được Trần Thế Pháp biên tập lại vào hậu bán thế kỷ thứ 14, thì những dữ kiện
trong đó vẫn có một tính cổ sơ đáng muốn. Chẳng hạn, khi nghiên cứu về truyền thuyết
Trăm ứng trong truyện họ Hồng Bàng, ta thấy truyền thuyết này đã xuất hiện trong
Lục độ tập kinh 3 ĐTK152 tờ 14a26-cl8 truỵện 23 do Khương Tăng Hội dịch ra chữ
Hán vào khoảng những năm 220-250_1. Cũng một cách, truyện Tây Qua của Lĩnh Nam
Trích Quái là một dị bản của truyện 7 trong Cựu Tạp Thí Dụ Kinh, ĐTK206 tờ
512a16-b7, cũng do Khương Tăng Hội phiên dịch v.v… Nói khác đi, dù những
truyện do Trần Thế Pháp tập hợp lại trong Lĩnh Nam Trích Quái xảy ra tương đối
muộn, nhưng có những dữ kiện đã được chứng minh là xuất hiện rất sớm trong lịch
sử văn học nước ta. Do thế, truyền thuyết về Chữ Đồng Tử được nhà sư Phật Quang
dạy đạo Phật cũng có khả năng xảy ra rất sớm trong lịch sử dân tộc, chứ không
phải vì sự xuất hiện muộn màng trong Lĩnh Nam Trích Quái mà mất đi tính chân
thực và cổ sơ của nó. Vậy nhà sư Phật Quang này xuất hiện ở cửa
Sót vào thời nào? Qua những chứng cớ ngoại tại, gián tiếp vừa kể trên, tối thiểu
ta biết là những gì Lĩnh Nam Trích Quái ghi lại chưa hẳn là không xảy ra, hay
không có từ xưa. Cụ thể là truyện về truyền thuyết Trăm Trứng. Không kể các dã
sử hay những thông tin bên ngoài, cứ theo chính sử Trung Quốc cũng đã ghi là có
các chính quyền phương nam đi thông qua nước ta để đến phương Bắc, đó là chính
quyền nước Hoàng Chi. Bình Đế Ký trong Tiền Hán thư 12 tờ 3a3 ghi: “Nguyên thủy
thứ 2 (năm thứ 2 sdl), mùa xuân, nước Hoàng Chi dâng tê giác và bò”. Rồi đến
quyển 28 hạ, Tiền Hán Thư tờ 32b2-3, nơi chuyện Vương Mãng, cũng ghi: “Trong
khoảng Nguyên thủy (1-6sdl) của Bình đế, Vương Măng phụ chính, muốn làm rạng rỡ
uy đức của mình đã gửi biếu hậu hỷ vua Hoànt Chi khiến cho gửi sứ cống tê giác
và bò sống”. Nước Hoàng Chi này, cứ Tiên Hán thư 28 hạ, tờ 32b5-5, còn ghi tiếp:
“Từ Hoàng Chi đi thuyền có thể tám tháng đến Bì Tôn, rồi đi thuyền hai tháng có
thể đến biên giới Tượng Lâm của Nhật Nam. Phía Nam Hoàng Chi có nước Dĩ Trình
Phất. Dịch sứ của Hàn từ đó về” Thế rõ ràng Hoàng Chi là một nước rất xa
nước Hán, đi thuyền đến mười tháng mới đến. Ghi nhận đầu tiên của chính sử Trung
Quốc về sự liên hệ giữa chính quyền Trung Quốc và chính quyền Hoàng Chi là Hoàng
Chi ở phía Tây nước ta và phải đi thông qua nước ta mới đến Trung Quốc được.
Hoàng Chi là nước nào? Có khả năng Hoàng Chi đây là một trong những nước ở Ấn
Độ. Cho nên, nói cách khác, từ những năm đầu Dương lịch, quan hệ chính thức giữa
Ấn Độ và Trung Quốc đã có vè đường biển và đã được chính sử Trung Quốc ghi lại.
Sau đó, từ thế kỷ thứ hai trở đi thì quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc đã được
ghi rất rõ, cho nên khả năng trước khi có quan hệ chính thức trên bình diện
chính quyền thì phải có quan hệ nhân dân; tức quan hệ giữa hai dân tộc phải đi
với nhau rồi hai chính quyền mới đi theo, hoặc để bảo trợ quyền lợi của dân tộc
mình hoặc để thiết lập quan hệ liên lạc ngoại giao. Cho nên khả năng những
thương thuyền buôn bán của người Ấn Dộ đã đến Trung Quốc trước thời Vương Mãng
từ lâu là một sự thật. Thực tế thì ngay trong Sử ký ta đã tìm
thấy những từ tiếng Phạn được phiên âm ra tiếng Trung Quốc, cụ thể là từ lưu ly,
vaidurya. Tức là nước Trung Quốc đã biết nước Ấn Độ từ lâu. Nói cách khác, từ
những thế kỷ đầu Dương lịch, quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc đã thiết lập và có
quan hệ buôn bán giữa thương nhân hai nước. Tiền Hàn thứ 9, tờ 3a3-6 (truyện Tây
nam di, lưỡng Việt Triều tiên đã nói tới việc thương nhân đất Thục đem vải và
gậy trúc Thân độc về Trung Quốc bán vào năm Nguyên thú thứ nhất (120tdl). Và
chuyện Vương Mãng ghi vì “Muốn làm rạng rỡ uy đức của mình, [ông] đã hậu hỹ vua
nước Hoàng Chi và khiến dâng tê giác và bò sống”, có nghĩa là hai chính quyền đã
có quan hệ bang giao từ lâu. Mà trước khi Vương Mãng biết đến nước này thì người
nước này đã có quan hệ với Trung Quốc rồi, cho nên Vương Mãng mới biết để khiến
dâng vật cống với nhau. Nói cách khác là vào những thế kỷ trước và sau Dương
Lịch, đã có những quan hệ giữa Trung Quốc và các nước khác về đường biển thông
qua Việt Nam. Cho nên giả thiết sự tồn tại của nhà sư Phật Quang giữa thế kỷ thứ
III hay thứ II tdl có thể chứng thực được. Về nhà sư Phật Quang
[^]Truyện Nhất Dạ Trạch trong Lĩnh Nam Trích
Quái kể lại việc Chữ Đồng Tử học được đạo Phật như sau: “Thương nhân nước ngoài tới lui buôn bán
kính thờ Tiên Dung (và) Đồng Tử làm chúa. Có một khách buôn lớn đến bảo Tiên
Dung rằng: “Quí nhân hãy bỏ ra một dật vàng năm nay cùng thương nhân ra nước
ngoài mua vật quí, đến sang năm được lãi mười dật”. Tiên Dung vui mừng bảo Đồng
Tử: “Vợ chồng ta là bởi Trời mà nên. Nhưng cái ăn cái mặc là do người làm lấy.
Nay nên đem một dật vàng cùng thương nhân ra nước ngoài mua vật quí để sinh
sống”. Đồng Tử bèn cùng thương nhân đi buôn án lênh đênh ra khắp nước ngoài. Có
núi Quỳnh Viên trên núi có am nhỏ. Thương nhân ghé thuyền vào lấy nước. Đồng Tử
lên am dạo chơi. Trong am có một tiểu Tăng tên Phật Quang truyền pháp cho Đồng
Tử. Đồng Tử ở lại để nghe pháp, đưa vàng cho thương nhân đi mua hàng. Đến lúc
thương nhân trở về lại tới am đó chở Đồng Tử trở về nhà. Nhà sư bèn tặng cho
Đồng Tử một cây gậy và một cái nón, vừa bảo: “Các việc linh thông đều ở đó rồi!.
Đồng Tử trở về, đem đạo Phật nói hết với Tiên Dung. Tiên Dung giác ngộ, bèn bỏ
cả quán chợ nghề buôn để cùng Đồng Tử du phương tìm thấy học
đạo”. Việc Chữ Đồng Tử và Tiên Dung, những người
Việt Nam đầu tiên mà ta biết tên tiếp thu đạo Phật là như thế. Có hai đặc điểm
mà ta cần lưu ý. Thứ nhất, việc tiếp thu này đã xảy ra tại núi Quỳnh Viên. Núi
Quỳnh Viên từ thời Lê Thánh Tôn ta đã biết là nằm tại cửa Nam Giới, hay cửa Sót.
Ngày nay, tại bờ nam của cửa Sót, còn có một hòn núi gọi là Nam Giới sơn. Phải
chăng đây là địa điểm cần tìm hiểu khảo cổ học để khai quật xem có vết tích gì
của Chữ Đồng Tử và Phật Quang chăng? Trước mắt, ít nhất ta đã xác định được là
Quỳnh Viên không phải là một ngọn núi thần thoại, mà thật sự là một hòn núi có
tên tuổi tại cửa Sót. Do những dấu vết của Chiêm Thành còn tồn tại đến ngày nay,
ta cũng hiểu thêm từ cửa Sót về nam là miền đất thuộc vương quốc Chiêm Thành.
Như thế, đất nước Việt Nam thời Hùng Vương phải chăng đã lấy cửa Sót làm một địa
điểm ở miền nam của tổ quốc ta? Cần lưu ý, từ vùng cửa Sót, trở ra miền
Bắc, ta không tìm thấy có bất cứ di chỉ nào liên hệ với nền văn hóa của Chiêm
Thành. Ngược lại, từ cửa Sót trở về nam, cụ thể là các vùng phía nam tỉnh Nghệ
An, tức từ Vinh trở về Nam và các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Tĩnh, Quảng Trị và Thừa
Thiên, cho đến ngày nay, vẫn còn những vết tích của nền văn hóa Chiêm Thành. Nói
thế, tức là muốn nói Phật giáo truyền vào nước ta căn cứ vào Lĩnh Nam Trích Quái
là từ phía Nam, qua trung gian nhà sư Phật Quang ở núi Quỳnh Viên, tại Nam Giới
hay cửa Sót, giáp giới với Chiêm Thành. Nhà sư này chắc hẳn không phải là ngưòi
Việt, vì rằng truyện Chữ Đồng Tử nói: “Đồng Tử linh đinh ra khắp nước ngoài (phù
du xuất hải ngoại)”. Vùng núi Quỳnh Viên này có khả năng vào thời Chữ Đồng Tử
chưa thuộc vào bản đồ của nước ta. Nhà sư Phật Quang này có thể là một người
Chiêm Thành, hoặc là người Ấn Độ, đang tìm cách truyền bá Phật giáo vào Việt
Nam. Và Chữ Đồng Tử là ngưòi Việt Nam đầu tiên đã đến tiếp xúc với ông, để rồi
sau đó, trở thành người Phật Sư Việt Nam đầu tiên có tên tuổi. Truyện Chữ Đồng
Tử này sau đó được Thiên Nam Vân Lục của một tác giả vô danh chép
lại. Thế thì Chữ Đồng Tử đã tiếp thu đạo Phật
như thế nào? Đây là đặc điểm thứ hai mà ta cần lưu ý. Truyện Chữ Đồng Tử chỉ nói
khi Đồng Tử trở về quê “Nhà sư bèn tặng cho Đồng Tử một cây gậy và một cái nón,
vừa bảo: mọi việc linh thông đều đã ở đấy cả”. Nói vậy, Lĩnh Nam Trích Quái báo
cho ta biết là truyền thống Phật Giáo mà Chữ Đồng Tử tiếp thu là một truyền
thống Phật giáo quyền năng, đề cập đến những vấn đề linh dị và thần thông (linh
thông). Truyền thống Phật giáo này, như ta sẽ thấy, xuất hiện trong Mâu Tử cũng
như trong Khương Tăng Hội, và tồn tại cho đến thời một truyền thống Phật giáo
mới ra đời, đó là truyền thống Phật giáo Thiền của Pháp Vân. Cần nhấn mạnh
truyền thống Phật giáo quyền năng này cho đến thế kỷ thứ VI được bổ sung bởi
truyền hưởng cơ bản của nó. Nó vẫn tồn tại như một lớp truyền thống Phật giáo
mới, bổ sung cho nó qua lịch sử phát triển của Phật giáo ở Việt Nam. Nhận thức
điều này, ta sẽ dễ dàng hiểu được những hiện tượng đặc thù của những truyền
thống khác nhau của Phật giáo Việt Nam trong lịch sử. http://quangduc.com/…/03lspgvn1.html 

Ta cùng xem lại sự tích của Chử đồng Tử
như sau :
Chử Đồng
TửVũ Ngọc Phan
kể

Thời xưa, ở làng Chử Xá (1), có hai cha con Chử Cù Vân
và Chử Đồng Tử, nhà nghèo đến nỗi phải chung nhau một cái khố, hễ ai đi đâu thì
đóng. Cù Vân bị ốm nặng, khi sắp chết, dặn lại con
rằng: – Bố chết, con cứ táng trần cho bố, còn cái khố con giữ
lấy mà dùng. Cù Vân chết, Chử Đồng Tử không nỡ để cha trần truồng,
lấy khố đóng cho cha, rồi mới chôn. Ở một túp lều nhỏ ven sông, ngày ngày Chử Đồng Tử xuống
đánh cá, rồi đổi lấy gạo ở các thuyền qua lại. Thời bấy giờ vua Hùng Vương thứ mười tám có một nàng
công chúa tên là Tiên Dung, nhan sắc tuyệt trần, tuổi đã mười bảy mười tám mà
không chịu lấy chồng, chỉ thích chèo thuyền đi xem sông núi. Vua chiều con, cấp
cho con thuyền và đủ mọi người hầu hạ, mặc cho con muốn đi chơi đâu thì
đi. Một hôm, Tiên Dung đi chơi thuyền trên sông, thuyền của
Tiên Dung đi giữa, còn trước sau là thuyền của binh lính và thị nữ. Khi đến khúc
sông thuộc làng Chử Xá, đám thuyền làm rợp cả mặt nước. Chử Đồng Tử trông thấy, vội vứt vó vào bụi, chạy lên
bãi, bới cát vùi mình xuống, rồi lấy cát phủ lên. Thấy bãi sông rộng rãi, lại có lác đác từng bụi cây lớn
tỏa bóng mát êm dịu, Tiên Dung lấy làm ưa thích, ra lệnh cho thuyền ghé vào bãi,
rồi chọn một chỗ có bóng mát, sai thị nữ giăng màn tứ vi để tắm. Tiên Dung vào
màn, cởi áo xiêm, dội thỏa thích. Không ngờ chỗ Tiên Dung giăng màn tắm lại
chính là chỗ Chử Đồng Tử náu mình. Tiên Dung dội nước một lúc thì bỗng nhiên Chử
Đồng Tử trồi lên. Tiên Dung trông thấy giật mình, hỏi duyên cớ thì Đồng Tử nói
vì không có quần áo thấy thuyền quân quan thì sợ, nên phải vùi mình xuống cát để
ẩn. Tiên Dung bảo Đồng Tử rằng: – Tôi đã nguyện không lấy chồng, nay duyên trời run rủi,
lại gặp chàng ở chốn này, mới biết cưỡng không được với
trời. Nàng bảo Đồng Tử tắm sạch sẽ, lấy quần áo cho mặc, đưa
xuống thuyền và sai thị nữ sửa soạn tiệc hoa. Thấy thế, Chử Đồng Tử ngỏ ý chối
từ, Tiên Dung bảo chàng rằng: – Thiếp với chàng là tự trời xe duyên, việc gì mà từ
chối! Đồng Tử đành phải nghe theo. Từ hôm ấy, hai người thành vợ chồng. Vua được tin nổi giận, gọi hết binh lính và người hầu
của Tiên Dung về. Tiên Dung sợ cha, đành cùng chồng ở lại với nhân dân, tìm kế
sinh nhai. Nàng làm ăn ngày một thịnh vượng, dần dần lập thành một xóm. Sau có
người khuyên nàng cho người ra biển tìm những vật lạ đem về đổi lấy các thứ
khác. Nàng nghe theo, để chồng đi. Đồng Tử đi qua một nơi phong cảnh tuyệt đẹp, trông lên
núi thấy có cái am nhỏ. Đồng Tử trèo lên núi gặp một nhà sư xưng tên là Phật
Quang. Thấy Đồng Tử là người chân thật, Phật Quang muốn truyền phép cho Đồng Tử.
Đồng Tử không nghĩ đến việc ra biển nữa, liền ở luôn đó. Đồng Tử học được hơn
một năm thì Phật Quang cho chàng một cái gậy và một cái nón, cho phép chàng
xuống núi và dặn rằng: – Phép biến hóa ở cả cái gậy và cái nón
này. Đồng Tử về nhà, đem phép mầu truyền lại cho Tiên Dung,
rồi hai vợ chồng rời bỏ xóm làng, đi tìm nơi thanh vắng để ở. Một hôm đang đi
đường, trời tối mà chưa đến chỗ dân cư, hai vợ chồng chống cái gậy xuống đất và
lấy cái nón úp lên đầu gậy để che sương, rồi hai người ngồi tựa vào nhau dưới
nón mà ngủ. Đến quá nửa đêm, hai vợ chồng tỉnh dậy thì thấy mình ở trong một
cung điện lộng lẫy có đủ các thứ giường sập, màn trướng, lại có cả tiểu đồng,
thị nữ và binh lính đi lại rộn rịp ngoài hành lang. Sáng hôm sau, hai vợ chồng ra ngoài xem thì thấy có
thành cao bao bọc cung điện và có tướng sĩ canh gác rất đông, chẳng khác nào một
tòa thành lớn. Tin lạ ấy đến tai vua. Vua cho là Đồng Tử và Tiên Dung
làm loạn, liền sai quan quân đến đánh. Quân nhà vua đến gần nơi Tiên Dung và
Đồng Tử ở thì trời vừa tối, không sang sông được. Đến nửa đêm, trời nổi cơn
dông, cát bay, cây đổ, rồi toàn khu Đồng Tử và Tiên Dung ở bay cả lên trời, chỉ
còn lại bãi đất không ở giữa đầm. Bãi ấy về sau gọi là bãi Tự nhiên (2), còn đầm
ấy gọi là đầm Nhất Dạ (3). Thấy có sự lạ lùng như vậy, nhân dân lập miếu thờ
ngay trên bãi.Đời sau, Triệu Việt Vương đóng quân trong đầm để chống
lại quân xâm lược nhà Lương. Lúc bị quân giặc vây nguy cấp, Triệu Việt Vương
thiết đàn, cầu thần giúp mình tiêu diệt quân địch để cứu nạn nước, bỗng thấy một
vị thần cưỡi rồng xuống đàn cho Triệu Việt Vương một cái vuốt rồng và dặn:
“Ngươi cắm cái vuốt này lên chỏm mũ đầu mâu thì đi đến đâu, giặc sẽ tan đến
đấy”. Nói xong, thần cưỡi rồng bay vụt lên trời. Theo lời thần dạy, Triệu Việt Vương cắm vuốt rồng lên
chỏm mũ, thấy sức khỏe tăng lên bội phần, trí óc cũng sáng suốt, thanh thế ngày
một lớn, mới đem quân phá vòng vây, chém được tướng giặc là Dương Sàn. Quân xâm
lược nhà Lương bị tan vỡ, phải rút khỏi đất nước Việt Nam. 

Vũ Ngọc Phan kể 

(1). Bây giờ thuộc huyện Châu Giang (trước thuộc Bắc
Ninh, nay thuộc Hưng Yên).

(2) Bây giờ thuộc huyện Khoái Châu, Hưng
Yên.

(3). “Nhất dạ” nghĩa là một đêm. 

LƯU Ý : Trong tất cả các truyền thuyết về thời Hùng Vương , đều luôn
có niên đại của Vua Hùng Vương thứ …. ( dienbatn )
Đền Chử Đồng
Tử
Vị trí:
Đền Chử Đồng Tử bao gồm 2 đền: đền Đa Hòa thuộc thôn Đa Hoà, xã Bình Minh, và
đền Dạ Trạch thuộc thôn Yên Vĩnh, xã Dạ Trạch, Huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng
Yên.Đặc điểm: Cả hai ngôi đền đều thờ Đức Thánh Chử Đồng Tử
và nhị vị phu nhân. Đền thờ Chử Đồng Tử có ở nhiều nơi trên đất nước Việt
Nam. Tại huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên, cách Hà Nội chừng 25km theo đê sông
Hồng, có hai ngôi đền thờ Đức thánh Chử Đồng Tử, một ngôi đền nằm ở địa phận
thôn Đa Hoà, xã Bình Minh, bên dòng sông Hồng nhìn ra bãi Tự Nhiên nơi nàng công
chúa Tiên Dung xinh đẹp, con gái vua Hùng thứ 18 kỳ ngộ và nên duyên với chàng
Chử nghèo khó; ngôi đền thứ hai thuộc địa phận thôn Yên Vĩnh, xã Dạ Trạch, nơi
chàng Chử cùng nhị vị phu nhân hoá về trời.Tuy hai ngôi đền đều thờ đức thánh Chử Đồng Tử và nhị vị
phu nhân, kiểu dáng kiến trúc truyền thống nhưng có sự khác biệt đáng
kể.Ngôi đền Ða Hoà (được nhà nước xếp hạng di tích văn hoá
năm 1962) nằm trên một khu đất cao, rộng, bằng phẳng hình chữ nhật có diện tích
18.720m² , cảnh quan đẹp, mặt quay hướng chính tây nhìn thẳng sang bãi Tự Nhiên.
Tổng thể kiến trúc có 18 ngôi nhà mái ngói cổ như 18 con thuyền mũi cong tượng
trưng cho 18 đời vua Hùng.  Ngọ môn gồm 3 cửa. Cửa chính là toà nhà 3 gian cao rộng,
trên đỉnh nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt (chỉ mở cửa vào đại lễ). Hai cửa bên để
đón khách gần xa. Qua sân Ðại là đến Ðại tế, toà Thiêu hương, cung Ðệ Nhị, cung
Ðệ Tam và cuối cùng là Hậu cung. Toà Thiêu hương có kiến trúc cao, thoáng, trang
nghiêm. Các đầu đao, bờ nóc chạm trổ tinh vi, đắp gọt tỉ mỉ, màu sắc rực rỡ cùng
nhiều hình trang trí khác như rồng, sư tử. Cửa võng ở cung Ðệ nhị đều được chạm
hình chim phượng, hoa cúc mãn khai và các hoa quả được sơn son thiếp vàng lộng
lẫy. Ðặc biệt các pho tượng đức thánh Chử Ðồng Tử và phu nhân được đúc bằng đồng
rất đẹp.Hiện nay đền Ða Hoà còn bảo tồn được nhiều di vật quý
hiếm, trong đó có đôi lọ Bách thọ (một trăm chữ thọ không chữ nào giống chữ nào,
khắc trên thành lọ bằng gốm), một cổ vật vô giá của dân tộc. Đền Dạ Trạch nằm trong không gian thoáng đãng cạnh đầm
Dạ Trạch (được nhà nước xếp hạng di tích năm 1989). Kết cấu chính từ ngoài vào
trong gồm có lầu chuông, hồ bán nguyệt, qua sân là đến điện thờ gồm ba toà nhà.
Toàn bộ nội, ngoại thất, kiến trúc ngôi đền toát lên nét cổ kính, linh
thiêng.Lễ hội Chử Đồng Tử được tổ chức từ ngày 10 đến 12 tháng
hai âm lịch hàng năm ở cả hai ngôi đền này. ( Sưu tầm ) .dienbatn xin chu thích câu : Cả hai ngôi
đền đều thờ Đức Thánh Chử Đồng Tử và nhị vị phu nhân. Hai vi phu nhân của Chử
Đồng Tử ở đây là : Tiên Dung và Nội Trạch
Tây Cung ( Sự tích Chử Đồng Tử: Chử Đồng Tử quê ở Đa Hòa, H. Đông An, đạo Sơn
Nam, sau là H. Khoái Châu, Hưng Yên, nhà nghèo, nhưng thông minh, tuấn tú, làm
nghề câu cá ở bến Chử Gia. Công chúa Tiên Dung, con gái vua Hùng dạo thuyền đi
chơi, qua bến Chử Gia, gặp Chử Đồng Tử, hai người lấy nhau. Đồng Tử lại lấy Tây
Cung Tiên Nữ làm vợ hai. Hùng Vương được tin, sai quân đi bắt Tiên Dung và Chử
Đồng Tử. Nhưng qua một đêm, khi đội quân đó tới nơi thì cả vợ chồng Chử Đồng tử
cùng cung điện, lâu đài của họ đều đã biến mất. Chỗ đất cũ chỉ còn là một cái
đầm, nay là đầm Dạ Trạch. – Trích từ Chử Đồng Tử cập Tiên Dung Tây cung nhị vị
tiên Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính biên soạn năm Hồng Phúc thứ
nhất (1572). Sao lại năm Vĩnh Hựu 2 (1730) theo bản chính của Bộ Lễ. 1 bản viết,
26 tr., 27 x 16. A. 2468.

Paris. EFEO. MF. I/1/74.
) Theo Hưng Yên tỉnh nhất thống chí ( A.963, 14  DNNTC(
A. 69/4 ), Bắc thành địa dư chi lục ( A.1565, 111a) , Đồng Khánh địa dư chí ( A.
537/8 ) , ĐẠI VIỆT ĐỊA CHÍ ( A.973/1, 25a ) có viết : “…Riêng ở đền Đa Hòa ,
có thêm huyền tích : ở làng Đông Minh Huyện Đông Yên có người con gái xinh đẹp,
một hôm đi làm đồng gặp mưa to gió lớn , khi tạnh mưa thì biến mất . Chử Đồng Tử
Đế Quân báo mộng cho biết đã đón người con gái ấy về Trời làm vợ thứ gọi là Hữu
Hoàng hậu “. Theo sách vở cũ, các đời vua Hùng bắt đầu từ năm 2879 và
kết thúc vào 258 TCN. Tổng cộng 2622 năm . Nếu theo Tây lich hiện nay là năm
2008 thì Thế đại các Vương Triều Vua Hùng từ khi kết thúc đến nay là 2266 năm .
Còn theo Việt lich thì năm nay là năm 4887. GIỚI THIỆU VỀ NÚI NAM GIỚI . Núi Nam Giới ở trên bờ biển xã
Dương Luật , Huyện Thạch Hà . Ngày trước phía Nam nước ta giáp giới nước Chiêm
Thành , nên đặt núi là Núi Nam Giới ( Dân địa phương còn gọi là Núi Bể ) . Mạch
đi từ núi Nhật Lệ lại , cao lớn , đẹp đẽ . Nơi cao nhất của núi phía Đông Bắc
như trán Rồng . Liền ở dưới có một dải sống núi như mũi Rồng . Hai bên tả hữu có
hai tảng đá tròn như mắt Rồng . Dưới mũi đột ngột nổi lên một ngọn núi tròn như
hình mũi Rồng ( Long chuẩn ) . Dưới đầu mũi có một cái ao Trời rộng độ vài mẫu
như miệng Rồng , sâu thăm thẳm . Bốn bên ao nước , cỏ lầy lội không thể vào được
. Hai bên ao có hai ngọn nhánh ôm lại như râu Rồng Nước ao chảy quanh co trong
đó ra phía Bắc , ra biển rồi đổ xuống . Nhánh núi bên trái thấp xuống chạy ra
đến bể thì đột ngột nổi lên một ngọn chắn ngang , sóng gió đánh vào như muôn
tiếng sấm , gọi là ngọn Long Ngâm ( Cũng gọi là Núi Sót hoặc mũi Sót . Lịch
Triều hiến chương loại chí gọi là núi Thù Sơn ) . Trên bờ ao có hai nên nhà .
Tục truyền vào thời Hùng Vương , Chử Đồng Tử và Tiên Dung tu Đạo ở đấy , gọi là
núi Quỳnh Viên . Lê Thánh Tông Hoàng Đế đi tuần du phương Nam có câu thơ
: ” Danh Sơn do thuyết cổ Quỳnh Viên ” ( Kể về núi danh
tiếng , còn nói đến núi Quỳnh Viên xưa ” . Nhưng sự việc hoang đường ấy không đáng tin , nên nhà
lại không phải là vật ngàn , vạn năm gì . Xét Sử Ký Toàn Thư : Năm Thuận Thiên
thứ 6 [ 1025] Lý Thái Tổ xuống chiếu , lập ra trại Định Phiên ở biên giới phía
Nam , lấy quản Giáp Lý Thai Giai làm trại chủ , thì hai nền nhà ấy có thể là nền
trại . Ngọn núi phía Tây còn có miếu thờ Vũ Mục công Lê Khôi ( Lê Khôi , con
người anh thứ hai của Lê Lợi , làm đến chức Kiểm hiệu tư không bình chương sự ,
đi đánh Chiêm Thành về , chết tại Nghệ An , tên thụy là Vũ Mục ) . Thám Hoa
Nguyễn Như Đổ , người Huyện Thanh Đàm ( Thanh Trì – Hà Nội ) soạn bài ký khắc
vào đá ở miếu . Về phía Nam vài dặm có suối Hau Hau , nước rất ngon ngọt . Trong
những tháng mùa hè , dân quanh vùng ghé thuyền vào chân núi bắc máng tre dẫn
nước vào thuyền chở đi bán . Những người quanh vùng đều lấy làm quý
. Sách Ốc lâu Thoại có bài thơ vịnh núi Nam Giới
:Phiên âm : Hồng Đức Nam tuần nhật
. Linh trường ngự chế thi
.Thùy chi Nam Giới hải
.Diệc hữu thạch Long nhi
.Tị bàng tình khai giáp
,Tu phân khẩu hối trì
. Như Long nguyên bất thiểu
,Tao ngộ tự nam kỳ
. Dịch nghĩa :Ngày Vua Hồng Đức đi tuần du ở phương
Nam , Vua đề thơ ở Linh Trường
.Mói biết biển Nam Giới
,Cũng có con Rồng đá
.Mũi ngăn đôi con người theo hiểm núi
, Râu Rồng chia ra nơi miệng Rồng thành
ao . Hình tượng đá giống Rồng không hiếm
, Nhưng gặp gỡ như thế này cũng là khó
. Dịch thơ : Thủa Vua Hồng Đức Nam chinh
,Ngự thi còn dấu tại Linh Trường này
. Cửa Nam Giới chính là đây
, Men theo cửa bể , núi xây hình Rồng
. Kia là chiếc mũi cong cong
,Râu Rồng ôm lấy miệng Rồng là ao
.Núi Rồng thiên hạ cũng nhiều
,Nhân duyên gặp gỡ là điều khó thay
.( Mai Xuân hải dịch )
. ( Trích trong NGHỆ AN KÝ của BÙI DƯƠNG LỊCH
). Ghi chú : Mặc dù Bùi Dương Lịch cho truyền thuyết nền
nhà của Chử Đồng Tử và Kim Dung là hoang đường , nhưng theo dienbatn , biết đâu
trại của Lý Thái Giai cũng làm trên nền cũ nơi Chử Đồng Tử và Kim Dung học Đạo .
Mặt khác chi tiết về thuyền của Chử Đồng tử khi đi buôn có ghé qua lấy nước , có
khả năng là lấy nước tại suối Hau Hau chăng ??? GIỚI
THIỆU VỀ CỬA SÓT . Cửa
Sót ( Nam Giới) , tại nơi giáp giới hai Huyện Thiên Lộc và Thạch Hà , nước sông
Hà Hoàng chảy ra . Nguồn sông gần và nông , nước triều mặn dâng ngược rất xa .
Cửa biển sâu rông . Ngày trước các thuyền buôn của người tàu sang ta đều vào cửa
ấy . Lê Thánh Tông tuần thú phương Nam , có thơ vịnh cửa Nam Giới rằng
: Nam Giới triều đầu tuyết loạn phiên
,Đình châu bả lãm vận vân căn . Kiểu biên thương bạc Long Tê hỏa ,Châu ngoại nhân cao độc ty côn .Di miếu mạn truyền kim Vũ Mục ,Danh sơn do thuyết cổ Quỳnh Viên .Xạ lai ngẫu tỉnh giang hồ mộng Chuẩn nghĩ thùa xà khấu đế hôn . Dịch
nghĩa :Sóng đầu Cửa Sót như ntuyết bay tán loạn
,Dừng thuyền và buộc dây vào mây .Bến cầu các thuyền buôn đốt lửa ở Long Tê
.Ngoài bãi người dân phơi những chiếc quần cộc
.Miếu còn lại ngày nay truyền rằng thờ Vũ Mục
,Kể núi có danh tiếng , còn gọi là Vườn Quỳnh xưa
,Vừa đến nơi thì chợt tỉnh mộng giang hồ ,Nghĩ mình đang cưỡi bè lên gõ cửa Thượng Đế
.Dịch
thơ : Nam Giới triều dâng , tuyết rộn
bay,Dừng chèo , dây gấm buộc chân mây .Bên cầu , thuyền Khách ” cao Rồng” thắp,Ngoài bãi ven rào ” mũi nghé ” phơi .Vũ Mục đời nay , tòa miếu dựng .Quỳnh Viên chuyện cũ núi Tiên ngồi .Mộng giang hồ bỗng tàn đâu hết ,Tưởng cưỡi bè lên gõ cửa Trời .( Ngô Ngọc Linh dịch ) [ Trích từ NGHỆ AN KÝ của Bùi
Dương Lịch ] . Bài thơ Lê Thánh Tông khắc tại đền thờ Lê Khôi ( Ảnh dienbatn chụp
) 

Phần này dienbatn xin giới
thiệu một bài viết của NGUYỄN VŨ TUẤN ANH đăng trong cuốn Thời Hùng Vương
qua truyền thuyết và huyền thoại về Chử Đồng Tử – Tiên Dung và phản biện của ông đối với Thiền sư Lê
mạnh Thát . Đây là ý kiến của riêng Nguyễn Vũ Tuấn Anh , dienbatn xin phản biện
ở phần sau .

“Thời Hùng Vương qua truyền
thuyết và huyền thoại – Nguyễn Vũ
Tuấn AnhTrung tâm nghiên cứu Lý học Đông Phương

NXB
Văn hóa thông tinSự tích Đầm Nhất
Dạ

Sự hình thành tín ngưỡng và y phục của người Lạc
Việt

Vấn đề nội dung truyền thuyết
“ Đầm Nhất Dạ“ 

Truyền thuyết Đầm Nhất Dạ nói về một trong bốn vị thần hộ quốc vào
hàng bất tử trong thần thoại Việt Nam. Bốn vị thần đó là: Phù Đổng Thiên Vương,
Chử Đồng Tử, Tản Viên Sơn Thánh và Công chúa Liễu Hạnh. Trừ Công chúa Liễu Hạnh
thì ba vị thần bất tử đều là nam thần và có nguồn gốc từ thời Hùng
Vương. 

Do đó truyền thuyết về Chử Đồng
Tử, một trong những truyền thuyết phổ biến trong dân gian, chắc chắn không phải
chỉ để giải thích về nguyên nhân cái đầm nằm ở Hải Dương bây giờ. Vì vậy, muốn
có một sự phân tích chu đáo về truyền thuyết này cũng phải lược lại những yếu tố
do đời sau thêm vào, để tìm đến nội dung ban đầu đích thực của nó. Trước hết,
xin độc giả xem lại toàn bộ truyền thuyết của truyện “Nhất Dạ Trạch” trong Lĩnh
Nam chích quái (sách đã dẫn):Truyện Nhất Dạ trạch
Hùng
Vương truyền tới đời thứ III (Truyền thuyết Hùng Vương – thần thoại Vĩnh Phú,
sách đã dẫn và truyền thuyết còn lưu truyền trong dân gian nói: Vào đời Hùng
Vương thứ XVIII) thì hạ sinh được con gái tên là Tiên Dung – Mỵ Nương đến tuổi
18 dung mạo đẹp đẽ, không muốn lấy chồng, chỉ mải vui chơi chu du khắp thiên hạ.
Vua cũng không cấm. Mỗi năm vào khoảng tháng hai, tháng ba lại sắm sửa thuyền bè
chèo chơi ở ngoài bể vui quên trở về.

Hồi đó, ở làng Chử Xá cạnh sông lớn có người dân tên là Chử Vi Vân
sinh hạ được Chử Đồng Tử (có nghĩa là người con trai ở bến sông), cha từ con
hiếu. Nhà gặp hỏa hoạn, của cải sạch không, còn một khố vải cha con ra vào thay
nhau mà mặc. Kịp tới lúc cha già ốm, bảo con rằng: “Cha chết cứ để trần mà chôn,
giữ khố lại cho con”. Con không nỡ làm theo, dùng khố mà liệm bố.

Quang Phục được vật đó, reo mừng vang động,
xông ra đột chiến, quân Lương thua to. Chém Dương Sằn trước trận, giặc Lương
phải lùi. Quang Phục nghe tin Nam Đế mất, bèn tự lập làm Việt Vương, xây thành ở
Trâu Sơn, huyện Vũ Ninh. (Có chỗ viết là Châu Quỳnh Viên Sơn tức Kim Mộc Sơn ở
cửa Nam Giới, huyện Thạch Hà).

Như vấn đề sự tam sao thất bản
đã trình bày ở trên, qua “Sự tích Đầm Nhất Dạ”, bạn đọc có thể nhận ngay những
yếu tố do đời sau thêm vào, đó là:

@ Toàn bộ đoạn nói về cuộc
chiến do ngài Triệu Quang Phục lãnh đạo với quân nhà Lương.

@ Chử Đồng Tử rất có hiếu và nhà nghèo, chỉ có một cái khố
duy nhất.@
Công chúa đi du ngoạn, tắm ở mé sông, gặp Chử Đồng Tử trong một tình trạng khó
xử. Hai người lấy nhau.

@ Vua Hùng đem quân
tới. Toàn bộ nhà cửa thành quách biến mất chỉ trong một đêm. Hai vợ chồng bay
lên trời.

Với nội dung như trên thì yếu
tố đầu tiên dễ nhận thấy là: sự phù hoa chỉ là hư ảo. Chử Đồng Tử rất nghèo “cái
khố không có mà mặc”. Lấy được công chúa, tự tạo nên sự phú túc cho mình. Bỏ đi
học đạo. Tạo nên sự phú quý tột đỉnh (làm vua). Rồi lại bỏ đi hết để vào cõi bất
tử. Có lẽ nội dung câu chuyện đầy tính huyền thoại này có một số yếu tố rất gần
với quan niệm Phật giáo. Do đó, đã có sự thay thế giữa vị đạo sĩ (như “Truyền
thuyết Trầu Cau” – Đạo sĩ họ Lưu) bằng vị Phật hoặc sư theo đạo Phật. Nhưng nếu
là đạo sĩ tất nhiên không phải là tín đồ Lão – Trang mà là chỉ nói tới con người
uyên bác (sĩ) và cái học hướng tới một đỉnh cao nào đó (đạo). Về sau từ đạo sĩ
để chỉ những người tu tiên. Như vậy, với nội dung gần gũi thì “Truyền thuyết Đầm
Nhất Dạ” nói về sự vô thường của cuộc đời và đề cao giá trị tâm
linh.

Những vấn đề cần phải minh chứng liên quan đến thực trạng xã hội
Văn Lang trong truyện này, bắt đầu từ hình ảnh gây ấn tượng mạnh mẽ nhất, đó
chính là sự chí hiếu của Chử Đồng Tử: nhường cái khố cuối cùng cho cha để chấp
nhận “Nghèo đến không có khố mà mang”. Câu thành ngữ vẫn còn được phổ biến trong
dân gian Việt Nam cho đến nửa đầu thế kỷ 20 này, phải chăng có xuất xứ từ “Sự
tích Đầm Nhất Dạ” . Từ đó đặt ra một vấn đề: người giàu mặc cái
gì?
Chử Đồng Tử và Tiên DungTranh lụa màu
của họa sĩ Nguyễn Phan Chánh
Chử Đồng
Tử – Tiên Dung

Tạo dựng tín ngưỡng thời Hùng
Vương

Chử Đồng Tử là một trong bốn vị
thần hộ quốc thuộc hàng bất tử trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, đương nhiên
không phải vì lấy công chúa Tiên Dung và làm phò mã của vua. Ông xuất thân từ
địa vị một người nghèo và đạt đến đỉnh cao của sự phú quý, nhưng vẫn sẵn sàng bỏ
hết để tầm sư học đạo. Chỉ cần như vậy, cũng đủ để ông có sự tín nhiệm của người
đương thời với những giá trị tinh thần mà ông hướng
tới. 

Qua cuộc đời của ông cho
thấy ít nhất căn bản quan niệm nhân sinh quan của Chử Đồng Tử là: của cải thế
nhân và sự thăng trầm của cuộc đời chỉ là phù du. Trong truyền thuyết Đầm Nhất Dạ nói tới sự kiện Chử Đồng Tử, Tiên Dung đắc đạo và tạo
dựng một vương quốc hư ảo cho mình bằng quyền năng của thần thánh. Đây là hình
ảnh của một thế giới tâm linh tạo nên tín ngưỡng của người dân Lạc Việt thời
Hùng.

Hình ảnh cuối cùng của truyền thuyết này là lâu đài, cung điện
nguy nga biến mất chỉ trong một đêm, để lại cho thế nhân một đầm nước long lanh,
phản chiếu những hình ảnh hư ảo của cuộc đời qua hàng thiên niên kỷ.

Như
những chương trên đã trình bày: thuyết Âm Dương Ngũ hành là hệ tư tưởng vũ trụ
quan chính thống của thời Hùng Vương, giải thích từ bản nguyên vũ trụ là Thái
Cực đến sự vận động của nó là Âm Dương Ngũ hành. Tính bao trùm về mọi mặt và sự
ứng dụng rộng rãi trên thực tế đã chứng tỏ sự thuyết phục của học thuyết này. Do
đó, không thể có cơ sở từ ngay trong tâm lý để phát sinh và tồn tại một hệ tư
tưởng tôn giáo vượt ra ngoài giá trị của nó. Nhưng về nhân sinh quan, xuất phát
từ những giá trị đạo lý đề cao tình người và tính nhân bản, cộng với tri thức
sâu sắc trong thiên văn qua sự vận động của những tinh tú ảnh hưởng đến chu kỳ
sinh học của con người – tức là sự chi phối của sức mạnh thiên nhiên. Đồng thời
nền văn minh đó cũng thừa nhận khả năng của con người trong sự tương tác giữa
con người với thiên nhiên (Sự tích Dưa Hấu). Do đó, tín ngưỡng mà ngài Chử Đồng
Tử và công chúa Tiên Dung tạo dựng, chỉ có thể hướng con người vươn tới sự hòa
nhập với thiên nhiên hoặc đạt tới những quyền năng của thiên nhiên trong sự vận
động của Âm Dương Ngũ hành. Trên thực tế, truyền thuyết về các thánh thần ở Việt
Nam cho thấy: mỗi thần đều có chức năng riêng trong việc chi phối vận động của
tự nhiên. Như: Thiên Lôi làm sấm sét, Long vương làm mưa…Sự khác biệt so sánh
với hệ thống đa thần của các nền văn minh cổ đại khác như Ai Cập, Hy Lạp
là:

@ Các thần của hệ thống đa thần trong sinh hoạt tín ngưỡng dân gian
Việt Nam không có quyền, hoặc quyền năng rất hạn chế, trong việc quyết định thay
đổi định mệnh con người. Ngược lại, trong thần thoại Ai Cập , Hy Lạp hầu như mỗi
vị thần đều có quyền năng thay đổi số phận con người.

@ Tổ chức trong hệ
thống bách thần ở Việt Nam rất chặt chẽ, có thứ bậc; trong đó Ngọc Hoàng Thượng
đế có quyền năng tối cao. Ngược lại, trong thần thoại Hy Lạp quyền năng của thần
Dớt rất hạn chế với các vị thần dưới quyền. Hoặc trong thần thoại Ai Cập, quyền
năng của các vi thần thượng đẳng như : thần Rê, thần Tho… gần ngang
nhau.Điều này là cơ sở để chứng tỏ hệ thống thần thoại Việt Nam
đã ra đời rất lâu sau khi hình thành một quốc gia có tổ chức chặt chẽ. Từ đó,
trên cơ sở của những giá trị tư tưởng chính thống chi phối toàn bộ xã hội Văn
Lang là thuyết Âm dương Ngũ hành và cuộc đời của ngài Chử Đồng Tử, thì hoàn toàn
có cơ sở để đặt giả thuyết về khả năng hình thành một tín ngưỡng đa thần vào
cuối thời Hùng Vương mà vị khởi xướng là ngài Chử Đồng Tử. Tín ngưỡng này phản
ảnh thực trạng xã hội Văn Lang ở tính tổ chức và quyền năng hạn chế của các vị
thần, hướng giá trị tâm linh con người trở về với Thái Cực, hoặc đạt tới Thái
Cực để thoát ly khỏi cuộc sống đầy vướng bận trần gian.

Hình tượng vua
Hùng đem quân tới mà không có sự trấn áp, đã chứng tỏ vua Hùng không thừa nhận
những giá trị tín ngưỡng được hình thành từ chính những giá trị tư tưởng chính
thống của Văn Lang, nhưng cũng không phản ứng mạnh mẽ. Mặc dù như vậy, nhưng sự
hiện diện của công chúa Tiên Dung – con vua Hùng – bên cạnh Chử Đồng Tử, vị sáng
lập ra một hệ thống tín ngưỡng của người Lạc Việt cũng chứng tỏ khả năng phát
triển sâu rộng của nó trong xã hội Văn Lang.
Đạo đức kinh và tín ngưỡng
của người Lạc Việt

Hình ảnh cuối cùng trước khi vào cõi bất tử của
ngài Chử Đồng Tử và công chúa Tiên Dung là chiếc nón và cây gậy đã tạo nên một
vương quốc tâm linh hư ảo của ngài. Đây chính là hình tượng của sự vươn lên đạt
tới Thái Cực, tức là sự hòa nhập hoàn toàn với vũ trụ (theo truyền thuyết kể lại
thì không phải ông sư tặng cho Chử Đồng Tử cây trượng, mà là tiên tặng cho cây
gậy và cái nón).

Trên cơ sở vấn đề được đặt ra, đã trình bày ở phần trên
về giá trị tín ngưỡng của ngài Chử Đồng Tử; nếu so sánh với tư tưởng của Lão tử
qua cuốn “Đạo Đức Kinh” có thể đi đến một nhận xét về sự
tương đồng giữa tư tưởng của Lão tử và Chử Đồng Tử. Trong “Đạo Đức
Kinh” – tương truyền là của Lão tử – có thể cho rằng: nếu “Mẹ
tròn, con vuông” là Lý của Thái Cực và sự khởi nguyên của Âm Dương theo
quan niệm vũ trụ quan Văn Lang, thì Đạo Đức Kinh chính là Lý
của Âm Dương. Bạn đọc có thể tìm thấy những ý tưởng tương tự qua những đoạn văn
sau đây:

Sang (Dương) lấy
hèn (Âm) làm gốc; Cao (Dương) lấy
thấp (Âm) làm nền (*).

Không muốn được
quí như ngọc (không Dương), bị khinh như sỏi (tất Âm) (*)

* Chú thích: trích
dẫn trong “Lão Tử – Đạo Đức Kinh”. Nguyễn Hiến Lê. Nxb VHTT
1994.


Lão tử

Nếu như tư
tưởng “Đạo Đức Kinh” hướng con người trở về với bản thể thì
cuộc đời và sự nghiệp của ngài Chử Đồng Tử, trong một bối cảnh xã hội đã coi
thuyết Âm Dương Ngũ hành có nguồn gốc Thái Cực (Đạo) là ý thức hệ chính thống
thì hoàn toàn có khả năng dẫn đến một lý thuyết tương tự.

Từ trước thời
nhà Tần và kết thúc vào năm 208 tr.CN – ngọai trừ Đạo Đức Kinh – các nhà Lý học
Trung Hoa không có trước tác nào nói đến sự khởi nguyên của vũ trụ. Mặc dù theo
truyền thuyết và cổ thư Trung Hoa có đặt vấn đề này trong kinh Dịch: Thái Cực
sinh Lưỡng Nghi, Lưỡng Nghi sinh Tứ Tượng, Nhưng đây chỉ là một hiện tượng,
không thể coi là một học thuyết. Trong Đạo Đức Kinh, Lão tử bàn đến những vấn đề
căn nguyên của vũ trụ. Ngài quan niệm về khởi nguyên của vũ trụ: “Không – là cái bản thủy của trời đất; Có – là mẹ sinh ra vạn vật”

(Vô – danh thiên hạ chi thủy. Hữu – danh thiên hạ chi mẫu)
(*)

So sánh quan điểm vũ trụ quan của Lão tử qua đoạn
trích dẫn ở trên với quan điểm vũ trụ quan của Văn Lang qua câu tục ngữ “Mẹ tròn
con vuông” và hình tượng bánh Chưng bánh Dầy thì hai quan điểm này nếu không
phải là hoàn toàn, cũng gần như hoàn toàn trùng khớp.

Thái Cực – Dương
tương ứng với cái “Không” của Lão tử.

Âm – lý của Ngũ hành nằm trong
bánh Chưng là nguồn gốc của vạn vật, tương ứng với cái “Có” là mẹ sinh ra vạn
vật.

Có thể nói rằng: quan điểm vũ trụ quan của Lão tử chính là sự diễn
đạt dưới một hình thức khác quan điểm vũ trụ quan của Văn Lang; hoặc chính là sự
bổ sung làm rõ hơn ý nghĩa của câu tục ngữ “Mẹ tròn con
vuông” và hình tượng bánh chưng, bánh dầy.

Nếu như thuyết Âm Dương
Ngũ hành lý giải hiện tượng khởi thủy của vũ trụ thì Lão tử nói về năng lực chi
phối sự vận động, hình thành và phát triển của vũ trụ. Ngài cho rằng năng lực đó
là Đạo và đây là nền tảng cơ bản để hình thành Đạo giáo sau này. Ngài cho
rằng:

“Đạo là cái gì chỉ mập mờ thấp thoáng, thấp thoáng mập mờ mà bên trong
có hình tượng; mập mờ thấp thoáng mà bên trong có vạn vật; nó thâm viễn, tối tăm
mà bên trong có cái tinh túy; tinh túy đó rất xác thực và rất đáng tin”
(*).

“Ở trên không sáng, ở dưới không tối, thâm viễn bất tuyệt; không
thể gọi tên nó lại trở về với cõi vô vật; cho nên bảo là cái trạng không có hình
trạng, cái tượng không có vật thể. Nó thấp thoáng, mập mờ. Đón nó thì không thấy
đầu, theo nó thì không thấy đuôi” (*).

* Chú thích: trích
dẫn trong “Lão Tử – Đạo Đức Kinh”, sách đã dẫn.

Sự
lý giải về Đạo của Lão tử có thể khẳng định rằng đó là sự lý giải bằng một hình
thức khác ý niệm của Thái Cực từ văn minh Lạc Việt. Văn minh Lạc Việt – qua nội
dung ”Mẹ tròn, con vuông” – quan niệm Thái Cực là thể bản
nguyên của vũ trụ trong đó không có cái “Có” để nói đến
cái “Không”, tràn đầy viên mãn, tức là không có sự phân biệt.
So với ý niệm của Lão tử “Ở trên không sáng, ở dưới không tối,
thâm viễn bất tuyệt” hoàn toàn tương ứng với tính không phân biệt, tràn đầy
viên mãn; cũng có thể gọi là “trạng không có hình trạng, tượng
không có vật thể”, khó diễn đạt cho nên nói “thấp thoáng mập
mờ”; viên mãn tràn đầy cho nên nói “đón nó thì không thấy
đầu, theo nó thì không thấy đuôi”. Thái Cực là thể bản nguyên của vũ trụ,
gốc của vạn vật, cho nên nói “bên trong có hình tượng” “có vạn
vật”.

Như chương I đã chứng minh: thuyết Âm Dương Ngũ hành thuộc về
văn minh Văn Lang đã xuất hiện từ buổi đầu lập quốc, tức là trước Lão tử xấp xỉ
2000 năm. Sự trùng hợp về ý niệm trong hệ tư tưởng vũ trụ quan trong Đạo Đức
Kinh với văn minh Lạc Việt, đã chứng tỏ những vấn đề sau:

@ Phủ nhận tất
cả những tác giả được coi là phát minh ít nhất ra thuyết Âm Dương, khi Lão tử
được coi là người đầu tiên đề xướng quan điểm vũ trụ quan trong xã hội Trung Hoa
cổ đại.

@ Lão tử đã kế thừa từ vũ trụ quan Văn Lang để hướng tới một
nhân sinh quan theo quan điểm của ông và là tiền đề của Đạo giáo. Như vậy đã
chứng tỏ rằng: Lão tử là người có nguồn gốc từ Văn Lang, nhưng đã sang sinh sống
ở phần đất nhà Chu hoặc là Đạo Đức Kinhđược phát hiện sau khi Văn Lang mất
nước.

Đạo Đức Kinh là một tác phẩm từ trước đến nay
vẫn được các nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng thuộc về nền văn minh Trung Hoa và
thời điểm ra đời của nó xuất hiện vào thời Xuân Thu Chiến quốc. Nhưng trong xấp
xỉ 5000 từ của Đạo Đức Kinh, không hề để lại một dấu ấn nào thể hiện thời kỳ
lịch sử này của xã hội Trung Hoa. Ngược lại, trong tác phẩm này, ngoài những vấn
đề liên quan đến hệ tư tưởng vũ trụ quan của người Lạc Việt như đã trình bày ở
trên, lại có những dấu ấn của xã hội Văn Lang; có thể lấy làm ví dụ điển hình
cho sự liên quan đến xã hội Văn Lang, đó là câu:

“Bắt dân dùng lại lối thắt dây thời thượng cổ”
(*)

(*) Chú thích: trích dẫn trong
“Lão Tử – Đạo Đức Kinh”, sách đã dẫn.

Về việc “Chính sự dùng lối thắt nút” đã được trình bày ở chương I, điều
này chỉ có thể khẳng định một cách hợp lý là: đó là công việc 207 của những nhà
lãnh đạo Văn Lang có từ gần 3000 năm tr.CN. Điều này khẳng định rằng Đạo Đức Kinh của Lão tử hoàn toàn là một trước tác có nguồn gốc
từ nền văn minh Văn Lang. Lão tử được coi là tổ của Đạo giáo; do đó hoàn toàn có
cơ sở để cho rằng Đạo giáo chính xuất phát từ nền văn minh này. Hiện tượng “Chính sự dùng lối thắt nút” được nói tới trong Đạo
Đức Kinh cũng đồng thời chứng tỏ rằng: Thời Hùng Vương không thể tồn tại
vài trăm năm; bởi vì:

@ Nếu cho rằng Lão tử là người thuộc nhà
Chu thì phải chăng “Chính sự dùng lối thắt nút” của các vua
Hùng ở thời điểm thế kỷ thứ VI hoặc VII tr.CN (theo quan điểm lịch sử mới)
mà “Việt sử lược” nói tới là tiếp thu của nền văn minh Trung
Hoa có từ hơn 3000 năm trước? Đây hoàn toàn là một sự vô lý và không thể lý giải
được sự liên hệ của

nó.

@ Nhưng khi khẳng định Lão tử là người
gốc Lạc Việt, thì thời điểm xuất hiện Đạo Đức Kinh (được coi là tương đương với
Khổng tử hoặc lùi vào thời Chiến quốc?) không thể coi thời Chu Trang Vương tức
là thời điểm lập quốc của Văn Lang (theo quan điểm lịch sử mới về thời Hùng
Vương) là thời thượng cổ được.

Điều này chỉ có thể có một nhận
xét hợp lý, khi cho rằng: đất nước Văn Lang đã tồn tại gần 3000 năm và “Chính sự dùng lối thắt nút” là công việc của những nhà lãnh đạo
Văn Lang có ngay từ buổi đầu lập quốc, tức là thời thượng cổ mà Lão tử nói
tới.

Vào đầu thời Hùng Vương thứ XVIII về thời gian tương đương với sự
xuất hiện “Đạo Đức Kinh” của Lão tử, đồng thời có sự tương
đồng về tư tưởng của Lão – Chử với những hiện tượng liên quan đến văn minh Văn
Lang đã trình bày ở trên. Trong truyền thuyết Việt Nam, Chử Đồng tử và công chúa
Tiên Dung biến mất khi kết thúc câu chuyện và sự xuất hiện huyền ảo của Lão tư,
ở cùng một khoảng thời gian và trong không gian của hai quốc gia láng giềng với
những giá trị tư tưởng gần như hoàn toàn trùng hợp. Do đó, hoàn toàn có cơ sở để
đặt vấn đề về tác giả của Đạo Đức Kinh – nếu do Lão tử viết – thì Lão tử và Chử
Đồng tử chỉ là một người duy nhất. Đây cũng là một vấn đề đã được nhiều học giả
nghi vấn.

Đoạn dưới đây được trích lại trong Tìm về bản sắc văn hóa Việt
Nam nhận xét của giáo sư Trần Văn Giàu để bạn đọc tham
khảo:

Giáo sư Trần Văn Giàu có viết: “Tư tưởng tín ngưỡng Đạo giáo … sẵn
có từng phần lớn trong nhân dân Việt Nam từ nguyên thủy và trong cả quá trình
lịch sử, người Việt chưa có lúc nào chế tạo được cái tên chung để đặt cho loại
tín ngưỡng đó, riêng những người nghiên cứu nhận thấy tư tưởng tín ngưỡng đó
cùng bản chất với Đạo giáo nên xếp vào một loại vậy
thôi”.

Những luận điểm này giải thích vì sao Chử
Đồng tử được coi là một trong bốn vị thần hộ quốc của người Lạc
Việt.
Dấu ấn của ngài Chử Đồng Tử trong
phong tục của nguời Việt Nam

Một nhận định khác
về truyền thuyết Nhất Dạ Trạch và những vấn đề liên quan. Về nội dung Truyền
thuyết Đầm Nhất Dạ cũng có vài ý kiến khác hẳn nhau và khác với nhận định của
người viết. Hầu hết những ý kiến đó – theo cái nhìn của người viết – mang tính
khiên cưỡng và chủ quan. Nhưng có nhận định của ông Lê Mạnh Thát rất đáng chú ý
vì được minh chứng với nhiều tư liệu liên quan. Vì vậy, để bạn đọc tiện tham
khảo và so sánh với nhận định của người viết, xin trình bày đoạn sau đây được
trích dẫn trong sách “Lịch sử Phật giáo Việt Nam”. Tập I (*). Lê Mạnh Thát. Nxb
Thuận Hoá – Huế 1999:
* Chú thích: Lịch sử Phật giáo Việt Nam tập I. Sách đã dẫn.
Trang 12 đến 27.

Những lập luận trong sách này, nhằm chứng tỏ ngài Chử Đồng Tử là
người sáng lập Đạo giáo của nền văn minh Lạc Việt, không phủ nhận việc Phật giáo
du nhập vào nền văn minh này vào cuối thời Hùng Vương thứ 18, trên cơ sở thời
Hùng Vương thứ 18 kéo dài gần 400 năm.
Nguyễn Vũ Tuấn
Anh