Theo truyền thuyết:
Vào cuối thời Lê ( Niên hiệu Cảnh Hưng 1740 – 1786 ) , ở khắp vùng Phủ Quy Hoá , nhất là Châu Thủy Vỹ và Châu Văn Bàn luôn bị giặc cướp ở Vân Nam – Trung quốc tràn sang cướp phá . Trong tác phẩm ” Hưng Hoá xứ phong thổ lục ” của Tiến sĩ Hoàng Bình Chính viết năm 1778 ghi rõ : ” Khắp vùng loạn lạc , dân cư điêu tàn , ruộng đất bỏ hoang …” . Trước tình hình đó Triều đình cử danh tướng thứ bảy họ NGUYỄN lên trấn thủ vùng biên ải , tiến dọc theo sông Hồng đánh đuổi quân giặc , giải phóng Châu Văn Bàn và củng cố xây dựng Bảo Hà thành một căn cứ quân sự lớn bảo vệ biên cương Tổ quốc . Tại đây Ông tổ chức thành các Thổ Ty , Tù trưởng , luyện tập cho quân sĩ . Ông làm Thống lĩnh cho cả quân Thủy , Quân Bộ tiến đánh lào cai , đuổi quân giặc chạy sang vùng Vân Nam .
Sau khi giải phóng Phủ Quy Hoá , Ông chiêu dụ các Thổ hào địa phương , đón người Dao , người Thổ và đặc biệt là người Nùng áo xanh tới khẩn điền , khai mỏ xây dựng quê hương . Với công đức và chi khí dũng cảm chống giặc ngoại xâm , giữ yên bờ cõi , nhiều truyền thuyết dân gian đã ca ngợi Ông , Nhân dân tạc dạ ghi công Ông cho ngàn đời sau . Trong một trận chiến đấu không cân sức với quân xâm lược phương Bắc , viên Tướng thứ Bảy của Triều đình đã anh dũng hy sinh . Xác của Ông trôi theo dòng nườc sông Hồng tới Bảo Hà ( Nơi ngôi Đền hiện nay ) thì dạt vào bờ . Nhân dân trong vùng ngậm ngùi thương nhớ , đưa xác Ông chôn cất tại đây và lập Đền thờ để tưởng nhớ công tích của một người anh hùng . Các Triều Vua Minh Mệnh , Thiệu Trị đã phong tặng Ông danh hiệu ” Trấn an Hiển Liệt ” , các Triều nhà Nguyễn sắc phong cho Ông là : Thần Vệ Quốc ” .
Ngày 17/7 âm lịch hàng năm là ngày giỗ Ông , nhân dân trong vùng náo nức mở Lễ hội . Khắp nơi trong nước đến viếng Ông và cầu xin Ông phù hộ cho ăn nên làm ra , phát tài , phát lộc
Ngày 5/11/1997 Đền Bảo Hà được Nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia . ( Viết theo Phiếu ghi công đức Đền Bảo Hà ) .
Hiện Quan Hoàng Bẩy được thờ chính tại Đền Bảo Hà
Đền BẢO HÀ ( Đền thờ Thần vệ Quốc HOÀNG BẢY ) , cách Thủ đô Hà nội khoảng 350 Km . Đường tương đối khó đi vì có rất nhiều cua tay áo với những vách tà luy cao và những vực sâu hun hút hàng trăm mét ngay cạnh đường . Từ Hà nội , bạn đi Lào cai bằng Tàu hỏa rồi từ Lào cai đi ô tô hơn trăm Km nữa mới tới . Bạn nào có xe ô tô riêng , nên đi theo đường Sơn Tây , qua cầu Trung Hà , Thanh Sơn khoảng 50Km rồi đi theo đường ven sông Hồng lên tới Phố Ràng rẽ trái là bến Bảo Hà .
Đền Bảo Hà được xây dựng ngay chân đồi Cấm , bên bờ sông Hồng , thuộc xã Bảo hà – HUYỆN BẢO YÊN – TỈNH
