Phong thuỷ là gió và nước, song xét về thực chất là khí, là năng lượng. Sự thành tạo của vũ trụ, của mặt trời, mặt trăng, các vì sao, trái đất, con người, cỏ cây, muôn loài là từ khí, nước, gió, nắng và các loại vật chất. Con người được hiểu là một tiểu vũ trụ. Con người là phong thuỷ, là Thiên , Địa, Nhân hợp nhất. Muốn hiểu về phong thuỷ phải hiểu quy luật của trời đất và của chính con người với tâm hồn trong sáng, thánh thiện, tràn đầy tình thương yêu đúng như Cụ Khổng Tử dậy “Tâm còn chưa thiện, phong thuỷ vô ích”. Sự thay đổi của nhiệt độ, của áp suất tạo nên gió, không khí lạnh biến mây thành mưa. Nước mưa rơi xuồng ngấm vào đất mẹ, tạo nên suối, sông, hồ nước và chảy ra biển cả bao la. Nước lại bốc hơi lên thành mây. Cuộc sống của mỗi một giọt nước lại bắt đầu từ khí. Theo quan niệm của dịch học và hậu thiên bát quái, quẻ Khảm (Thuỷ) tương ứng với phía Bắc của sao Bắc đẩu, Đông Bắc là quẻ Cấn (núi đồi), Đông là quẻ Chấn (Mộc), Đông Nam là quẻ Tốn (Gió), Nam là quẻ Ly (Hoả), Tây Nam là quẻ Khôn (Đất), Tây là quẻ Đoài (Hồ nước), Tây Bắc là quẻ Càn (Trời). Trung tâm của vòng tròn là Thổ. Trời có 4 phương Đông, Tây, Nam, Bắc và 4 hướng Tây Bắc, Đông Nam, Tây Nam, Đông Bắc. Ngoài ra còn hai phương tương ứng với thượng (trời) và hạ (đất). Vì vậy vào năm 1554 cụ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm nói “Việt Nam sẽ thịnh vượng, thanh hương vào khoảng 2044”, khi nước Việt Nam dân chủ cộng hoà tròn 99 tuổi (9*11) và Bác Hồ tròn 153 tuổi (9*17)” . Kinh nghiệm của tổ tiên dậy rằng: “ Nhất Vận, nhì Mệnh, tam Phong Thuỷ, tứ Phúc Đức và ngũ là Tri thức ( sự hiểu biết). Cụ Nguyễn Trãi hay nói đến chữ Nhân Nghĩa, Trí Nhân và chữ Thời, Cụ Khổng Tử dậy rằng “thời vận chưa tới, mưu cầu vô ích“ . Vận mệnh của đất nước, dân tộc, tổ chức, doanh nghiệp và từng con người là một quy luật không đổi. Vì vậy chúng ta phải biết và hiểu thời vận, mệnh để ứng xử phù hợp với quy luật của vũ trụ, trời đất , cây cỏ, muôn loài… Vận , Mệnh được coi là cứng, không đổi. Phúc đức và Tri thức là phần mềm có thể tu dưỡng, tích lũy để hình thành và để lại các giá trị cho muôn đời. Phong Thuỷ nằm giữa Vận , Mệnh và Phúc đức, Tri thức đóng vai trò trung tâm, kết nối giữa phần cứng Vận Mệnh với với phần mềm Phúc Đức, Tri thức. Vì nằm ở giữa, có âm có Dương, phong thuỷ là có thể lựa chọn, thay đổi, kế thừa và nâng cao phụ thuộc vào tâm đức và sự hiểu biết của con người.

Cụ Nguyễn Du có dậy “ Trăm năm tính cuộc vuông tròn, phải dò cho đến ngọn ngành lạch sông”. Có lẽ vì vậy để hiểu được phong thuỷ phải biết văn hoá Đông phương. Phải biết đạo làm người, được mô tả trên đồng tiền cổ: trời tròn, đất vuông. Nghĩa là con người phải sống tròn trịa với trời đất, tổ tiên, muôn loài, đồng thời phải chính tâm ( hình vuông ở giữa đồng itền ). Chúng ta cũng có thể gắn 12 con giáp khởi đầu là Tý (Chuột) trùng với Bắc ( Khảm Thuỷ) và quay tròn theo chiều kim đồng hồ của đồng tiền cổ : Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Như vậy trên vòng tròn của cồng chiêng và trống đồng… chúng ta đều có thể định vị được phương hướng, gắn với ngũ hành và quẻ dịch.

2. Phong thuỷ với con người.

Cách đây 2500 năm,Đức Phật Tổ là Thái tử Ân Độ bỏ cung điện đi tìm con đường giải thoát cuộc sống cho con người và muôn loài. Người nhận thức phải có sự hiểu biết (tri thức) mới có được tình yêu thương. Phải xuất phát từ tình yêu thương mới trồng được cây Phúc Đức. Sau nhiều năm tháng toạ thiền và sống cuộc đời khổ hạnh, Người mơ thấy mình gối đầu vào dãy Hymalaia (mái nhà của thế giới) tay trái chạm bờ biển Đông, tay phải chạm bờ biển Tây và chân chạm bờ biển Nam. Người đã tựa vào cây Bồ Đề, có lá hình trái tim để tu hành và trở thành Thích Ca Mầu Ni. ở Việt Nam có vua Trần Nhân Tông, vào tuổi 40 cũng bỏ triều đình, cởi áo bào đi tu ở Yên Tử và sáng lập nên Thiền Viện Trúc Lâm với các vị Thiền sư nổi tiếng, làm rạng rỡ non sông đất nước. Hiện ở chùa Lân, Yên Tử có tượng Phật, có cây khế cổ thụ mấy trăm năm tuổi và có quả cầu đá đường kính 1.6m,nặng 4.5 tấn nổi và quay trên mặt nước. Vận nước đã đến theo lời sấm Trạng Trình “bao giờ thạch nổi, mao chìm / đồng khô cạn nước, mới nên cơ đồ’. Đá nổi ở Yên Tử,dịch cúm gia cầm và hạn hán mấy năm nay đã ứng với lời cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm.Cũng có thể ngày xưa, vua Trần Nhân Tông đã cởi áo bào ở chùa Lân ngày nay và tựa vào cây khế (quả khế có hình sao năm cánh của ngũ hành) để thiền và ngộ. Người đã trở thành Tổ Sư của dòng tu thiền. Xuất phát từ lòng yêu thương và tri thức, Thích Ca Mầu Ni và Vua Trần Nhân Tông đều từ con người trở thành Phật. Vì vậy có thể hiểu rằng Phật là Người. Người là Phong Thuỷ như giấc mơ của Đức Phật. Phong Thuỷ được gắn liền với Long, Huyệt, Sa, Thuỷ, Hướng. Nhà phong thuỷ phải tìm mạch (Long),xem đất cát (Sa), quan sát nước chảy (thuỷ), tìm thấy Huyệt và lập Hướng. Long được hiểu là sự mạch lạc của núi, đá là xương Long. Núi (có tổ tông được gọi là Tổ Sơn) là nơi khởi nguyên mạch ( tương ứng với đầu người ). Sống lưng của núi, thế nằm của núi, nổi hay chìm, liên tục hay đứt quãng tương ứng với mỗi sao ngũ tinh và cửu tinh cho phép đánh giá mạch của núi. Sa được coi là núi nhỏ, đồi nhỏ quanh Long. Sa bên trái là Thanh Long, Sa bên phải là Bạch hổ (tương ứng với tay trái, tay phải của con người). Sa ở đằng trước la Chu tước, Sa ở đằng sau la Huyền Vũ. Thuỷ là dòng khi chảy từ long,theo sơn mạch. Thuỷ cũng như mạch máu của con người. Máu chảy từ tim đến các bộ phận cơ thể con người. Khí vào, ra con người bằng mũi, bằng da, bằng các luân xa và đặc biệt là từ đỉnh đầu (tổ sơn) và cũng đi khắp cơ thể. Đất có các huyệt, tương ứng với các huyệt của người trong Đông y. Trong một cuộc đất có thể tìm thấy một huyệt đạo quan trọng nhất, trong cơ thể con người, rốn có thể coi là tâm điểm. Nơi con người bắt đầu có sự sống. Đất có cỏ cây tương tự như con người có lông, tóc, lông mày, lông mi. Lá cây,hạt gạo, cá chép, cánh hoa sen…rất giống với đôi mắt của con người. Mắt của Người không thay đổi với thời gian và có tuyến lệ để khóc (khác với các loài động vật). Khi tìm về cội nguồn của phật giáo và loài người, mắt của con người được thờ một cách trân trọng nhất.

Trong một dự án quy hoạch bao giờ cũng cần xác định hướng chính của dự án. Tốt nhất dự án nên tựa vào núi cao, đồi lớn (không nhất thiết phải nhìn thấy) hoặc nhà cao tầng thay cho núi non. Dự án có thể hướng về vùng đất bằng phẳng, có sông hồ, hai bên có thanh long, bạch hồ. Đối xứng được là tốt nhất. Các đường vào của dự án có thể lựa chọn trùng với hướng Đông Nam– Tây Bắc, Đông Bắc – Tây Nam. Nếu dự án có sông nước bao quanh là lý tưởng như bản đồ huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng nơi đã sinh ra cụ Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Hình dạng của huyện Vĩnh Bảo giống một con chim Lạc Hồng khổng lồ, rất giống bản đồ sơ bộ quy hoạch Nghĩa trang Khoang Diệu tại Hoà Bình. Trục tâm linh của Nghĩa Trang Khoang Diệu là đường thẳng nối đỉnh núi Viên Nam (Vua Bà) với đỉnh núi Tản Viên. Nếu kéo dài trục này, sẽ gặp đỉnh núi K9 (Đá Chông, U Rồng) của Bác Hồ và nằm trên trục Đông Nam Tây Bắc, trùng với mệnh của chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1802 vua Gia Long lên ngôi và đã chọn kinh thành Huế theo hướng toạ Tây Bắc, hướng Đông Nam vì sự có mặt của dòng sông Hương, núi Ngự Bình và các Thanh Long Bạch Hổ trên dòng sông. Các kinh thành xưa thường có hào nước bao bọc, có thể là hình tròn hay hình bát quái tương ứng với 8 phương vị. Các dự án quy hoạch đều cần có tâm điểm (rốn của dự án) nơi tụ linh, tụ thuỷ để có thể hấp thụ được khí linh thiêng của trời đất và mang lại sự an lành cho con người. Trong quy hoạch dự án công viên nghĩa trang Khoang Diệu đã có ý tưởng xây dựng đàn Nam Giao và tháp chuông thờ Trống Đồng. Vì theo lời dậy của Cụ Khổng Tử, là ở đời có 3 việc phải lo “lo ăn cho người sống, lo tang và tế lễ”. Trong một dự án quy hoạch và kiến trúc không nên chỉ dùng các đường thẳng. Cần phải có các đường cong. Vì thẳng được coi là dương, cong được coi là âm. Như đã phân tích ở đặc tính của người Việt Nam là giống cây lúa, cây dâu, cây tre vì vậy cần sự mềm mại , dẻo dai và cân bằng âm dương.

Các kiến thức về Phong Thuỷ và Văn hoá Đông Phương nên được giảng dạy và ứng dụng trong kiến trúc quy hoạch xây dựng và trong cuộc sống con người. Chỉ có sự hiểu biết và tình thương yêu mới tạo nên những dự án/ công trình có chất lượng cao, giá thành hạ và có giá trị vĩnh hằng.