Thuật ngữ cơ bản của Phong Thủy

Càn sơn, Khôn sơn, Ly sơn, Tốn sơn, Chấn sơn, Đoài sơn,
Khảm sơn, Cấn sơn; Dùng bát quái phối hợp với Sơn để đoán cát hung (lành
dữ).

Gió của các phương hướng trước, sau, trái, phải, hai
vai, hai chân (cộng là 8 hướng); Bát phong chủ lành dữ của
người.

Chu kỳ một ngày của phong thủy là 180 năm, Giáp Tý thứ
nhất 60 năm là thượng nguyên, Giáp Tý thứ hai 60 năm là trung nguyên, Giáp Tý
thứ ba 60 năm gọi là hạ nguyên, Gọi gộp là tam
nguyên.

Còn gọi
là Hạ quan, Hạ tý, Bất kể là Đông Tây Nam Bắc, hễ xuất thủy về một phương thì
đều gọi là hạ thủ. Hễ hạ thủ mà có Sa, thì kết phát. Chỉ cần ở hạ thủ một núi
đón được núi thượng thủ (thượng thủ sơn) đi qua, là đất kết (cát địa). Dòng chảy
trước huyệt rẽ trái là hạ thủ. Dòng chảy trước huyệt rẽ phải, thì bên phải là hạ
thủ. Dòng chảy trước huyệt qui bên phải, thì bên phải là hạ thủ. Nếu tả tý nhất
sơn nghịch thủy dài hơn hữu sơn, ôm lấy sơn thủy bên phải; nếu hữu tý nhất sơn,
nghịch thủy dài hơn tả thủ, ôm lấy sơn thủy bên trái, thì gọi đó là nghịch quan,
chủ tài lộc. Nếu như hạ thủ núi ngắn, ôm không kín thượng thủ sơn, thì trở thành
huyệt giả. Hạ thủ trùng điệp, chen chúc, thì kết càng to. Hạ thủ mà không
thoáng, thì không tìm huyệt làm gì nữa.

Lời
quyết: “Thổ tinh cao, to, dầy và đoan trang, nhìn dáng sống trâu tựa bình
phong”.

Tức la
bàn, hoặc la kinh. Hồ Trọng Cung (Tống) trong “Vi hàng mạn du cảo – Đàm tinh lâm
hán lưu thuật thi”, viết: “Quân bần mãi thuật ngã mãi văn (bác nghèo phải hành
nghề phong thủy, tôi bán văn chương), Quân bần tự ngã bần nhất phân (bác cũng
như tôi, nghèo rớt mùng tơi). Quân hiệp thiên bàn tẩu hồ hải (bác cặp nách chiếc
la bàn đi khắp nơi), ngã huề phá nghiên đăng thanh vân” (tôi xách nghiên vỡ bay
lên trời xanh). Đối lại thiên bàn là địa bàn. Thiên bàn dùng để đo ánh nắng mặt
trời.

Người chưa chết đã
tìm đất để xây phần mộ.

Câu quyết: “Mộc tinh lừng lững
thấy mà kinh, đổ xuống đất người ta thấy như một cây gỗ nằm
ngang”.

Nông lịch (âm
lịch), ngày mồng 5, 14, 23, là những ngày nguyệt kỵ. Chiếu theo hào tượng và cửu
cung, thì mồng 1 đến mồng 9, tuần tự vào cung 1 đến cung chín, mồng 5 là trung
cung, vị trí của sao cao nhất, chí tôn, làm việc gì cũng không nên. Từ mồng 10
đến 19, tuần tự nhập cung 1 đến cung 9, ngày 14 là trung cung. Từ đó suy ra,
ngày 23 cũng là trung cung, đều phải hồi tự (tránh).

Núi nguy nga sau
huyệt.

Núi gần huyệt. Hỏa
địa chổ đất nhà dễ bị cháy.

Lời quyết: “Hỏa
tinh tác tổ tự liên hoa (hỏa tinh là tổ thì như hoa sen), tham cự tương thừa tể
tướng gia (tham lớn nên đảm nhiệm công việc của tể
tướng)”.

Núi hai bên thủy
khẩu. Thủy khẩu không có sa, thì dòng nước chảy tuột đi, không tốt (cát). Chỗ
thủy khẩu, núi ken nhau dày đặc như hàm răng chó, như đàn hạc đứng thành bầy,
quẩn quanh, trùng điệp, dài hàng mấy chục dặm, thì đại cát. Nếu có Hoa biểu, Hãn
môn, La tinh, Bắc thần thì càng tốt. Loại địa hình này biểu thị dòng chảy tình ý
hướng nội, đi một bước ngoảnh lại nhìn, không nỡ rời
xa.

Dòng chảy, như mạch
lạc trong cơ thể người, vì vậy mà có tên.

Bờ Bắc của nước (sông). Xưa
gọi mặt Nam của sơn, bờ Bắc của thủy là dương, mặt Bắc của sơn, bờ Nam của thủy
là âm.

Nước chảy vào minh
đường, gần trước huyệt.

Lời quyết: “Thủy
tinh sóng vỗ ngang trời, hoặc trên đất bằng thì uốn khúc như
rắn”.

Ghép lần lượt theo
thứ tự thập can, thập nhị địa chi – Người xưa dùng để ghi thời gian là chủ yếu.
Lục thập Giáp Tý hết một chu kì thì trở lại từ đầu. Đó là: Giáp tý, Ất sửu, Bính
dần, Đinh mão, Mậu thìn, Kỷ tỵ, Canh ngọ, Tân mùi, Nhâm thân, Quý dậu, Giáp
tuất, Ất hợi, Bính tý, Đinh sửu, Mậu dần, Kỷ mão, Canh thìn, Tân tị, Nhâm ngọ,
Quý mùi, Giáp thân, Ất dậu, Bính tuất, Đinh hợi, Mậu tý, Kỷ sửu, Canh dần, Tân
mão, Nhâm thìn, Quý tỵ, Giáp ngọ, Ất mùi, Bính thân, Đinh dậu, Mậu tuất, Kỷ hợi,
Canh tý, Tân sửu, Nhâm dần, Quý mão, Giáp thìn, Ất tỵ, Bính ngọ, Đinh mùi, Mậu
thân , Kỷ dậu, Canh tuất, Tân hợi, Nhâm tý, Quý sửu, Giáp dần, Ất mão, Bính
thìn, Đinh tỵ, Mậu ngọ, Kỷ mùi, Canh thân, Tân dậu, Nhâm tuất, Quý
hợi.

Lỗ huyệt (táng
khẩu).

Nơi bằng phẳng mà có nước. Đất
núi thì phải đứng mà xem, đất bằng thì phải nằm mà xem. Trước địa huyệt ở đất
bằng thì phải miên cung thủy (cánh cung đặt nằm), phía sau huyệt thì phải là
phản cung thủy (dòng nước như cây cung đặt ngược). Bình dương hay nhất là nghịch
thủy sa, vì răng bình dương nước nhiều, chảy thẳng, chảy thẳng mà có nghịch thủy
sa thì sẽ có nước xoáy, chảy trở lại. Xem lành dữ ở bình dương như thế nào? “Ngũ
ngôn kim cú” viết: Muốn hiểu đất bình dương, thì phải xem dòng chảy bị đẩy như
thế nào. Dòng nước bị chảy về kho chứa thì phải phát phú, quý, thọ, đinh. Phân
biệt giả long (rồng giả), chân long (rồng thật) như thế nào? Thì nhìn rõ lỗ
huyệt. Các dòng nước đều tụ về một chỗ, tung cao là hình thật. Muốn xem long có
chân huyệt, thì phải xem đỉnh quý nhân. Lâm quan là chủ yếu, chức vị đến tam
công. Cách tìm rồng ở bình dương là ở dòng nước chảy quanh, chổ các dòng gặp
nhau thì chính là tụ long. Bên trái thuộc trưởng phòng quan, phía sau cao, phía
trước nghiêng, biệt phòng trung bị tổn thương, thì con cả bị tai họa trước tiên.
Bên phải thuộc tiểu phòng quan, trước thấp sau cao vỗng thì chết yểu và bại
tuyệt khó cưỡng. Phía trước thấp thì nghèo túng, phía sau cao thì chết cả nhà
(tuyệt nhân đinh) . Trước, sau, trung phòng đứng, bại tuyệt họa nẩy sinh. Trước,
giữa, trái, phải thấp, các phòng nghèo đến cùng; Sau, giữa, trái, phải cao, thì
nhà nào cũng hiếm người (ít con cháu).

San nền; chăng
giây, đóng cọc phân lô.

Kim Tý Ngọ (kim chỉ
Nam) của La bàn.

Trước huyệt nước
chảy đi.

Có sơn long, thủy
long, ý nói có thể biến hóa.

Nơi kết tụ khí mạch
của núi, hợp với xây cất nhà cửa, mồ mả. Tưởng Bình Giai trong “Bí truyền thủy
long kinh” viết: “Hoành cung long huyệt sinh vinh hiển (long huyệt nằm ngang
cung pháy phú quý). Tả hợp xuyên long chủ phát tài (kết hợp được xuyên long thì
phát tài).

Hai sa phải và trái
bên cạnh huyệt. Cao thấp to nhỏ gần xa phải tương ứng mới hợp cách. Hễ tròn trịa
mà cao vút như thái dương, thái âm thì gọi là nhật nguyệt hiệp chiếu: Như đứng
xếp hàng, như bút cắm trên giá, như cờ cắm từng dãy thì gọi là Văn vũ thị tùng;
ở trái phải hữu long thì gọi là Thiên ất đại ất; ở trái phải chỗ dưới ghềnh thì
gọi là thiên hồ, thiên giác; ở trái phải tiền triều, thì gọi là kim ngô chấp
pháp; ở trái phải minh đường, thì gọi là Thiền quan địa trừu; ở trái phải thủy
khẩu thì gọi là Hoa biểu hãn môn.

Núi nham thạch ở
giữa thủy khẩu, cao vài nhẫn, hình thù kì quái, to giống Bắc thần, nhỏ thì giống
La tinh, Bắc thần chủ đại quý Tục ngữ có câu: “Một Bắc thần quản vạn binh, phò
mã công hầu rạng uy danh”. Hình dáng Bắc thần như sư tử, kì lân, như phượng bay,
như tiên hạc, như mãnh hổ, như rồng cuốn.

Địa hình bốn bề vây
kín; không có đường ra. Câu quyết: “Bốn mặt nước vây quanh, gọi là bị cầm tù.
Vận may thì mới phát một tí, vận rủi thì không nên cơm cháo gì. Ở chỗ góc, sát
mép nước thì còn khả dĩ, nếu ở chính giữa thì chỉ có buồn phiền. Thầy thiên văn
chớ nói rằng đó là đất hình bàn cờ, vì hễ ra quân là tướng bị mất
đầu”.

Phía trước nhô
ra.

Đào móng xây nhà
mới.

Lập đạo tràng cầu
xin phù hộ. Thiết tiêu ba ngày, gọi là tam triều, thiết tiêu năm ngày gọi là ngũ
triều.

Giới
han.

Giáp giới bốn bên
của phần mộ.

Người chưa chết đã
đóng quan tài.

Núi hình thù kỳ lạ
ở giữa thủy khẩu, như cột cờ bên ngoài đại sảnh, do vậy bên trong thủy khẩu là
đất phú quý.

Núi làm nền phía
sau huyệt, dùng để chẩm huyệt (huyệt gối đầu lên). Nhạc sơn có ba “cách”: Một là
đặc nhạc, từ xa trườn đến, sừng sững áp sát huyệt. Hai là tá nhạc, chắn ngang
sát huyệt không cho khoáng (trống trải). Ba là hư nhạc, tuy có núi nhưng tán
loạn, xa lắc, thì đó là đất dữ huyệt giả, không thể dùng. Còn có tả nhạc, trung
nhạc, trường nhạc, đê nhạc  (núi thấp), cao nhạc, đa nhạc v.v… rất nhiều
“cách”. Về hình tượng, chỉ cần cao ráo, có tính chất che chở, không rỗng,
khuyết, thì là “cách” tốt nhất.

Số lẻ của thiên
can, tức  Giáp, Bính, Mậu, Canh, Nhâm.

Nhà ở, Thành trấn,
Miếu vũ v.v…

Số lẻ của địa chi,
tức Tý, Dần, Thìn, Ngọ, Thân, Tuất.

Trong lục thập Giáp
Tý, Kỷ Mão, Kỷ Dậu là âm thần, tam thần trước Âm thần là Dương thần, lần lượt
trước Kỷ Mão là Bính Tý, Đinh Sửu, Mậu Dần; trước Kỷ Dậu là Bính Ngo, Đinh Mùi,
Mậu Thân.

Âm lịch tháng giêng
ngày Giáp Dần; tháng hai ngày Ất Mão; tháng ba ngày Giáp Thìn; tháng tư ngày
Đinh Tỵ; tháng năm ngày Kỷ Tỵ; tháng sáu ngày Đinh Mùi; tháng bảy ngày Kỷ Mùi;
tháng tám ngày Canh Thân; tháng chín ngày Tân Dậu; tháng mười ngày Canh Tuất;
tháng mười một ngày Quý Hợi; tháng mười hai ngày Quý Sửu, là các ngày Dương thác
không nên làm gì.

Âm lịch tháng sáu
ngày Quý Sửu; tháng mười hai ngày Đinh Mùi, là Dương phá âm xung, không nên làm
gì.

Trong lục thập Giáp Tý, thì:
Giáp Tý, Giáp Ngọ là Dương thần. Ba thần trước Dương thần đều là Âm thác, lần
lượt trước Giáp Tý là Tân Dậu, Nhâm Tuất, Quý Hợi, lần lượt trước Giáp Ngọ là
Tân Mão, Nhâm Thìn, Quý Tỵ.

Các số chẵn của
thiên can, tức Ất, Đinh, Kỷ, Tân, Quý.

Đất mộ, mồ
mả.

Các số chẵn của
thập nhị chi, tức Sửu, Mão, Tỵ, Mùi, Dậu, Hợi.

Âm lịch tháng ba ngày Canh
Thìn, trăng đóng tại Thìn, tháng chín ngày Giáp Tuất, trăng đóng tại Tuất, đều
là Âm vị mọi sự đều không hợp.

Nghi thức cúng tế
người chết “Lễ ký – Tăng Tử” chép: “Vị thành niên mà chết thì không được tế, nói
gì đến âm yếm, dương yếm?” Chú thích: “Tế người chết đã thành niên, bắt đầu
thiết điện tại nơi sâu trong nhà, rồi rước thi thể ra phía trước điện, gọi là âm
yếm, sau khi dựng thi hài lên, chuyển đến xó (góc) tây bắc trong nhà, gọi là
dương yếm”.

Phương vị quái khí
được số âm thì gọi là âm long. “Hiệp kỷ biện phương thư”, quyển 33 viết: “Thập
nhị tịnh âm long, thích hợp với dung âm khóa; Thập nhị tịnh dương long, thích
hợp với dương khóa.”

Ngầm ban đức cho
người, còn gọi là Thần nguyệt nội âm đức.

Có người cho rằng:
Người ta sau khi chết cần tiền tiêu ở âm phủ, nên làm tiền
giấy.

Chủ sơn (chủ về
núi). Gốc gác của long mạch Triệu Dữ Tự đời Tống tại “Tân thoái lục”, viết: “Chu
Văn Công (Hy) thường đàm luận với khách về thuyết phong thủy, nhân đó nói: “Kỳ
châu phong thủy rất đẹp, các núi lẩn trong mây, lai long (rồng đến) đấy !” Ngô
Khưu Thụy đời Minh trong “Vân Bích ký” viết: “Gò trước mặt có một chỗ đất tốt,
lai long (rồng đến chầu) khứ mạch (mạch vươn đi) kề núi thấp chầu núi cao, chỗ
nào cũng hợp cách”.

Thông báo cho thân
hữu, ngày nào đưa đám, an táng tại đâu.

Quy tắc đắp bếp
thời cổ. Năm dương (dương niên) thì bếp quay mặt hướng tây, năm âm (âm niên) thì
bếp quay mặt hướng nam. Kiểu bếp thì có quy tắc như sau: Dài bảy thước chín tấc,
dưới ứng với Cửu châu, trên ứng với Bắc đẩu, rộng bốn thước, ứng với bốn mùa.
Cao ba thước, ứng với tam tài (thiên, địa, nhân). Cửa bếp rộng một thước hai
tấc, ứng với 12 giờ, đắp (hoặc gắn) hai lưỡi búa, ứng với nhật nguyệt. Lỗ bếp to
tám tấc, ứng với bát phong.

Thường gọi là thập
kim. Khởi, nghĩa là đào đắp Kim tinh (phần mộ), tán, nghĩa là chôn hài
cốt.

Co lại về phía
sau.

Phía trong hàng rào
thủy khẩu, nổi lên một gò bằng đá hoặc đất, có ý nghĩa như ngôi nhà, bốn bên có
nước bao bọc, loại địa hình như vậy gọi là La tinh. Gò đá là tốt nhất, thứ đến
gò đất. Hình dáng nhọn, tròn, ngay ngắn, vuông, dẹt đều đẹp. La tinh có thật và
giả; La tinh thật có đầu, có đuôi, đầu ngược thượng lưu, đuôi thả theo dòng
chảy. Chọn được chổ đất này, tất đại phú quý.

Huyệt có chầu phía
trước, đỡ phía sau, bốn bên nối tiếp nhau; La thành, nghĩa là núi giăng như bức
thành. Viên cục, như tam viên tinh trong thiên văn, bảo vệ ngai vàng. La thành
và Viên cục là chỉ các rặng núi hộ vệ xung quanh. Tục ngữ có câu: Ôm ấp vây
quanh không chổ hở, nghiễm nhiên trở thành một trời đất riêng. Hình thể này là
đại cát.

Một núi lẻ loi chầu
trước huyệt. Nghe nói, long kỵ cô độc, nên không kết (bất
cát).

Câu quyết: Kim tinh
hình thể tròn trịa, cong cong như nữa vầng trăng, đẹp đẽ khôi ngô như chàng
nghĩa sĩ, oai hùng uy vũ nắm binh quyền.

Tên bốn loại sa,
phát ra dư khí ở phía trước, sau, trái, phải của chân huyệt, phía trước là quan,
phía sau là quỷ. Quan tinh (sao quan) phía ngoài huyệt, sinh ra từ long hổ ôm
ngang đằng sau án sơn, sau lưng có núi quay ngược hướng về phía trước. Quan tinh
phải quay đầu lại, không được đứng sững. Quỷ tinh, sinh ra từ sau lưng núi chính
và núi xòe ra từ phía sau huyệt. Có tác dụng gối cho huyệt Quỷ tinh không được
cao quá, vì cao quá sẽ lấy mất vượng khí của huyệt. Cầm tinh là núi đá ở giữa
thủy khẩu. Cầm tinh ở bên trái bên phải minh đường hoặc trong nước, chầu vô
huyệt như có tình. Nếu như cầm tinh cao tới hai, ba trượng, hình dáng như cây
măng, cây hốt, như cá bơi rồng lội, thì quan làm đến cực phẩm. Diện tích núi là
đá sắc nhọn, to, nằm ngoài khuỷu chân long hổ, bên trái, bên phải huyệt. Không
có sao quan thì không quý, không có sao thủy thì không phú (giầu), không có sao
Cầm thì không vinh (vẻ vang), không có sao Diệu thì không
bền.

Quả núi lớn trước
huyệt, dòng nước chảy đi. Ca dao: “Thủy khẩu một núi như hổ nằm, quay đầu lại
không cho mọi người qua lại. Cao vút chắn đường, nước khó chảy, tên gọi núi này:
Thần sơn tọa”.

Xây dựng nhà cửa,
thành quách, đền chùa, kho tàng.

Sửa chữa, hoàn
thiện. Chú trọng tọa hướng trung cung, phía lưng thì cửa sau nhỏ, phía mặt
(hướng chính) thì cổng to, trung cung lấy sảnh đường làm
chuẩn.

Tu tạo sau nhà
(phòng ốc).

Tu tạo trước
nhà.

Tu tạo hai bên sườn
nhà.

Tu tạo các phòng
vây quanh phòng giữa.

Hình thế sơn
mạch.

Nơi sơn mạch đứt
rồi lại tiếp tục, hai núi kẹp hai bên. Gió thổi nước xối, hiệp là
dữ.

Núi kéo dài như một
đường.

Quan
tài.

Hai núi đối mặt
nhau ở thủy khẩu, như bảo vệ cửa ngõ, phát của quý.

Núi gần và nhỏ
trước huyệt, có nghĩa như quý nhân ngồi trước án xem xét chính lệnh. Án sơn như
ngọc kỷ (bàn bằng ngọc) hoành cầm (cây đàn đặt ngang), các dáng: Ngay ngắn, tròn
trịa, đẹp đẽ, mầu sắc rực rỡ, bằng phẳng, tề chỉnh, ôm vòng, có tình cảm đểu
tốt.

Hai núi đối diện
nhau. Lời quyết: Tân (khách) phải có tình, chủ phải thật lòng, nếu chủ và khách
không nhìn mặt nhau thì biết rằng đất này vô duyên.

Đào đất xây
mộ.

Tảng là viên đá
chân cột. Bắt đầu đào móng, cố định đá tảng. Cố định xong đá chân cột thì hình
thể đã được xác lập.

Nội thủy
khẩu.

Tức chính ngũ hành,
phương đông Mộc, phương nam Hỏa, phương tây Kim, phương bắc Thủy, trung ương
Thổ.

Núi ở xa mà cao phía trước
huyệt, có nghĩa như chủ và khách đối diện nhau, thành hình thế thiên nhiên triều
cống, chủ đại phú quý.

Dòng chảy đặc biệt
trước huyệt nếu khuất khúc, quanh co, mềm mại thì cát (lành). Một gáo triều thủy
có thể cứu vãn cảnh bần hàn.

Công trình xây dựng
xong, hoặc chôn cất xong, cử hành lễ tạ.

Tức Kim đẩu khẩu.
Kết huyệt có ngang, chéo (chếch), thẳng, nhưng đều có vị trí trong chữ thập ở
thiên tâm, vị trí giữa chính là táng khẩu.

Thu dọn lau rửa nhà
cửa để giải trừ tai ách.

Chỉ kim nằm giữa kẽ
Nhâm Tý và Giáp Ngọ.

Nước tụ lại. Nước
vốn động đều hay là ở chỗ tĩnh, tĩnh tất tụ lại. Thủy triều không phải là nước
tụ. Nước tụ tất có tài nguyên.

Ngoại thủy
khẩu.

Tích khí phải xem trăng sao,
giang sơn chọn điều tốt lành. Người thông hiểu có cách đặt tên theo hình thế.
Hình dung núi trập trùng, thì có tên sơn long. Chỉ nước chảy dài mãi, có tên là
thủy thành> Lai lịch thì gọi là tổ là tông, nguyên như lúc khởi đầu. Để ở thì
gọi là Trạch là Triệu, có thể về đấy, ở đấy. Gọi là Hiệp thất, tức huyệt ẩn sâu
mà không lộ. Gọi Phò môn có nghĩa là bảo vệ minh đường. Gọi Nguyên khiếu, tức
đạo là bãi cát. Gọi Nuyên trung, tức lậu đạo (tiểu thủy khẩu) có đá trôi. Gọi
mắt biển, tức vô cùng thoáng đãng. Gọi Thiên hồ, tức vừa rộng vừa phẳng. Gọi
Phản trụ, tức bỏ chủ mà đi. Gọi Đằng điên, tức kết đỉnh mà chưa ở lại. Gọi Thổ
thiệt, tức mồm miệng chưa đầy. Gọi Biển hung, tức định thoát đi mà không có dây.
Gọi loạn y thường ăn mặc lung tung, vì núi không rõ nét. Gọi hoàng đao lũng (gác
ngang đao) vì dải núi nhọn hoắt. Gọi Hàm tu (e thẹn) vì bờ ruộng cao ngang mày.
Gọi Áp tư (ôm của), vì như một đống trứng gà xếp liền nhau. Gọi Sai nha, vì hành
động bậy bạ. Gọi Đằng mạn (dây leo), vì thân mềm oặt. Gọi Uyển diên (uyển
chuyển) vì hình thế hồi cung (quay lại ôm lấy). Gọi Huyền bạo (thác đổ từ trên
cao xuống). Gọi Triều tông (chầu tổ) vì các sông chảy vào biển. Gọi Nhập miếu
(vào trong miếu), vì linh thiêng, đem lại hảo vận. Vậy là đều lấy ý nghịch ý,
lấy tình đo tình. Huống hồ những nơi sâu xa và mông lung ấy, từng không có căn
cứ, kích thước nào cả. Nếu không công tâm thì không thể làm rõ, nếu không sáng
suốt thì không nhận ra hình. Đắc đạo thì trở nên chí diệu, giỏi tính toán thì
đạt tới tinh vi.